Охират савобида шаҳидлардан бўлиб, лекин бу дунёда кофирлар билан бўлган урушда ўлганлар хилофи ўлароқ вафот этсалар, ювинтириб ҳамда жаноза ўқиладиган жамоа ҳақида
بَابُ بَيَانِ جَمَاعَةٍ مِنَ الشُّهَدَاءِ فِي ثَوَابِ الآخِرَةِ وَيُغَسَّلُونَ وَيُصَلَّى عَلَيهِمْ، بِخِلَافِ القَتِيلِ فِي حَرْبِ الكُفَّارِ
1372. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Шаҳидлар беш хил: вабодан ўлган, қорин оғриғидан ўлган, ғарқ бўлган, қулаган нарсанинг остида қолиб ўлган ва Аллоҳ йўлида шаҳид бўлган», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1372 - عَنْ أَبِي هُرَيْرةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «الشُّهَدَاءُ خَمْسَةٌ: الْمَطْعُونُ، وَالْمَبْطُونُ، وَالغَرِيقُ، وَصَاحِبُ الهَدْمِ وَالشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اللهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2829، م 1914].
1373. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Орангизда кимни шаҳидлар санайсизлар?» дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, ким Аллоҳ йўлида ўлдирилган бўлса, ўша шаҳид-да», дейишди. «У ҳолда умматимнинг шаҳидлари оз экан‑да?» дедилар. «Бўлмаса улар кимлар, эй Аллоҳнинг Расули?» дейишди. «Ким Аллоҳ йўлида ўлдирилса, ўша шаҳиддир. Ким Аллоҳ йўлида ўлса, ўша шаҳиддир. Ким вабода ўлса, ўша шаҳиддир. Ким ичи оғриб ўлса, ўша шаҳиддир, чўкиб ўлган ҳам шаҳиддир », дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1373 - وَعَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَا تَعُدُّونَ الشُّهَدَاءَ فِيكُمْ؟» قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ مَنْ قُتِلَ فِي سَبِيلِ اللهِ فَهُوَ شَهِيدٌ. قَالَ: «إنَّ شُهَدَاءَ أُمَّتِي إِذًا لَقَلِيلٌ!!» قَالُوا: فَمَنْ هُمْ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «مَنْ قُتِلَ فِي سَبِيلِ اللهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ مَاتَ فِي سَبِيلِ اللهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ مَاتَ فِي الطَّاعُونِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ مَاتَ فِي البَطْنِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَالغَرِيقُ شَهِيدٌ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1915].
1374. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким молини ҳимоя қилаётиб ўлдирилса, у шаҳиддир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1374 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرِو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ، فَهُوَ شَهِيدٌ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2480، م 141].
1375. Жаннатга киришига гувоҳлик берилган Ашъараи мубушшаралардан бири Абул Аъвар Саъид ибн Зайд ибн Амр ибн Нуфайл розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитганман: «Ким молини ҳимоя қилаётиб ўлдирилса, шаҳиддир. Ким қонини ҳимоя қилаётиб ўлдирилса, шаҳиддир. Ким динини ҳимоя қилаётиб ўлдирилса, шаҳиддир. Ким аҳлини ҳимоя қилаётиб ўлдирилса, шаҳиддир».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан, саҳиҳ, дедилар.
1375 - وَعَنْ أَبِي الأَعْوَرِ سَعِيدِ بْنِ زَيْدِ بْنِ عَمْرِو بْنِ نُفَيْلٍ - أَحَدِ العَشَرَةِ الْمَشْهُودِ لَهُمْ بِالْجنَّةِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ - قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دَمِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ دِينِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ، وَمَنْ قُتِلَ دُونَ أَهْلِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ» رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [د 4772 ت 1421].
1376. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули! Агар бир киши келиб, молимни тортиб олмоқчи бўлса нима қилай?» деди. «Молингни унга берма», дедилар. У киши: «Агар у мен билан уришса-чи?» деди. У зот: «Сен ҳам у билан уриш», дедилар. «Агар мени ўлдирса-чи?» деди. У зот: «Унда сен шаҳидсан», дедилар. «Агар мен уни ўлдирсам-чи?» деди. У зот: «У дўзахда бўлади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
1376 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَرَأَيْتَ إِنْ جَاءَ رَجُلٌ يُرِيدُ أَخْذَ مَالِي؟ قَالَ: «فَلَا تُعْطِهِ مَالَكَ» قَالَ: أَرأَيْتَ إِنْ قَاتَلَنِي؟ قَالَ: «قَاتِلْهُ» قَالَ: أَرَأَيْتَ إِنْ قَتَلَنِي؟ قَالَ: «فَأَنْتَ شَهِيدٌ». قَالَ: أَرَأَيْتَ إِنْ قَتَلْتُهُ؟ قَالَ: «هُوَ فِي النَّارِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [140].
Қул озод қилишнинг фазилати
Аллоҳ таоло: «Бас, у (мақтанчоқ кимса, яхшилик) давонини ошиб ўтмади. (Эй Муҳаммад), давон (ошиш) нима эканини сиз қаердан билар эдингиз. (У бир қул) бўйнини (қулликдан) озод қилмоқ», (Балад сураси, 11-13- оятлар) деб айтган.
بَابُ فَضْلِ العِتْقِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {فَلَا اقْتَحَمَ العَقَبَةَ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا العَقَبَةُ * فَكُّ رَقَبَةٍ} [البلد 11: 13].
1377. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким бир гарданни (яъни қулни) озод қилса, Аллоҳ унинг ҳар бир аъзоси эвазига бунинг аъзоларидан бир аъзони, ҳатто фаржи эвазига фаржини дўзахдан озод қилади», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1377 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَعْتَقَ رَقَبَةً مُسْلِمَةً أَعْتَقَ اللهُ بِكُلِّ عُضْوٍ مِنْهُ عُضْواً مِنْهُ مِنَ النَّارِ حَتَّى فَرْجَهُ بِفَرْجِهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6715، م 1509/22].
Қулларга яхшилик қилишнинг фазилати
Аллоҳ таоло: «Аллоҳга бандалик қилинглар ва Унга ҳеч нарсани шерик қилманглар! Ота-онангизга ҳамда қариндош-уруғ, етим ва мискинларга, қариндош, қўшни ва бегона қўшнига, ёнингиздаги ҳамроҳингизга, йўловчи мусофирга ва қўлларингиздаги қулларингизга яхшилик қилингиз!» (Нисо сураси, 36-оят) деб айтган.
بَابُ فَضْلِ الإِحْسَانِ إِلَى الْمَمْلُوكِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَاعْبُدُوا اللهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَبِالوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَبِذِي القُرْبَى وَاليَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالجَارِ ذِي القُرْبَى وَالجَارِ الجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنْبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ} [النساء -36].
1379. Маърур ибн Сувайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Абу Заррни кўриб қолдим. Унинг эгнида (бир бўлак) ҳулла*, ғуломининг эгнида ҳам худди шундай ҳулла бор эди. Ундан бу ҳақда сўрадим. Шунда у: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам даврларида бир киши билан сўкишиб кетиб, уни онаси билан айблаганини айтди. Ўшанда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам (менга): «Жоҳилияти бор киши экансан! Қулларингиз биродарларингиздир. Аллоҳ уларни қўл остингизда қилиб қўйган. Демак, кимнинг биродари унинг қўл остида бўлса, еганидан унга ҳам едирсин, кийганидан унга ҳам кийдирсин. Уларга кучи етмайдиган нарсани юкламанг, бордию юкласангиз, уларга ёрдам беринг», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
* Ҳулла – арабларда ридо ва изордан (устки ва пастки либосдан) иборат кийим «ҳулла» дейилади.
1379 - وَعَنِ الْمَعْرُورِ بْنِ سُويْدٍ قَالَ: رَأَيْتُ أَبَا ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ وَعَلَيهِ حُلَّةٌ، وَعَلَى غُلَامِهِ مِثْلُهَا، فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِكَ، فَذَكَرَ أَنَّهُ سَابَّ رَجُلًا عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَعَيَّرَهُ بِأُمِّهِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّكَ امْرُؤٌ فِيكَ جَاهِليَّةٌ؛ هُمْ إِخْوَانُكُمْ، وَخَوَلُكُمْ، جَعَلَهُمُ اللهُ تَحْتَ أَيْدِيْكُمْ، فَمَنْ كَانَ أَخُوهُ تَحْتَ يَدِهِ فَلْيُطْعِمْهُ مِمَّا يَأْكُلُ، وَلْيُلْبِسْهُ مِمَّا يَلْبَسُ، وَلَا تُكَلِّفُوهُمْ مَا يَغْلِبُهُمْ، فَإِنْ كَلَّفْتُمُوهُمْ فَأَعِينُوهُمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 30، م 1661/40].
1380. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон бирортангизнинг хизматкори таомини келтирса-ю, уни ўзи билан бирга ўтирғизмайдиган бўлса, бир-икки луқма ёки бир-икки ошам едириб қўйсин, чунки буни ўша тайёрлаган», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1380 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: قَالَ: «إِذَا أَتَى أَحَدَكُمْ خَادِمُهُ بِطَعَامِهِ، فَإنْ لَمْ يُجْلِسْهُ مَعَهُ، فَلْيُنَاوِلْهُ لُقْمَةً أَوْ لُقْمَتَيْنِ، أَوْ أُكْلَةً أَوْ أُكْلَتَيْنِ؛ فَإنَّهُ وَلِيَ عِلاَجَهُ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [2557].
«الأُكْلَةُ» بِضَمِّ الهَمْزَةِ: هِيَ اللُّقْمَةُ.
Аллоҳнинг ва кейин ўз хожасининг ҳаққини адо этадиган қулнинг фазилати
بَابُ فَضْلِ الْمَمْلُوكِ الَّذِي يُؤَدِّي حَقَّ اللهِ وَحَقَّ مَوَالِيهِ
1381. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта хизматкор ҳожаси ишларида самимий бўлиб, Аллоҳга бўлган ибодатини ҳам яхши адо этса, у учун икки ажр бордир», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
1381 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إنَّ العَبْدَ إِذَا نَصَحَ لِسَيِّدِهِ، وَأَحْسَنَ عِبَادَةَ اللهِ فَلَهُ أَجْرُهُ مَرَّتَيْنِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2546، م 1664].
1382. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Солиҳ хизматкорга икки ажр бор», деганлар. Жоним қўлида бўлган Зотга қасамки, Аллоҳ йўлидаги жиҳод, ҳаж ҳамда онамга яхшилик қилиш бўлмаганида, хизматкор бўлиб ўлишни истаган бўлардим».
Муттафақун алайҳ.
1382 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لِلْعَبْدِ الْمَمْلُوكِ الْمُصْلحِ أَجْرَانِ»، وَالَّذِي نَفْسُ أَبِي هُرَيرَةَ بِيَدِهِ؛ لَوْلَا الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَالحَجُّ، وَبِرُّ أُمِّي، لأَحْبَبْتُ أَنْ أَمُوتَ وَأَنَا مَمْلُوكٌ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2548، م 1665].
1383. Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Роббининг ибодатини гўзал бажарган, зиммасидаги ҳожасига бўлган ихлос, итоат ва ҳақларини адо этган хизматкорга икки ажр бор», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1383 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى الأَشْعَرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «الْمَمْلُوكُ الَّذِي يُحْسِنُ عِبَادَةَ رَبِّهِ، وَيُؤَدِّي إِلَى سَيِّدِهِ الَّذِي عَلَيهِ مِنَ الحَقِّ، وَالنَّصِيحَةِ وَالطَّاعَةِ لَهُ أَجْرَانِ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [2551].
1384. Яна у киши розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Уч (киши) учун икки ҳисса ажр бор:
– Аҳли китоблардан бўлган, ўз Набийи ҳамда Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламга иймон келтирган киши;
– Аллоҳнинг ҳаққи ҳамда ҳожаларининг ҳаққини адо этган мамлук қул;
– Қўл остида чўриси бўлиб, унга одоб ўргатган ва одоб ўргатишни гўзал адо этган, таълим берган ва таълим беришни гўзал адо этган, сўнгра уни озод қилиб, унга уйланган кишига ҳам икки ҳисса ажр бор».
Муттафақун алайҳ.
1384 – وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «ثَلَاثَةٌ لَهُمْ أَجْرَانِ: رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الكِتَابِ آمَنَ بِنَبِيِّهِ وَآمَنَ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، وَالعَبْدُ الْمَمْلُوكُ إِذَا أَدَّى حَقَّ اللهِ وَحَقَّ مَوَالِيهِ، وَرَجُلٌ كَانَتْ لَهُ أَمَةٌ فَأَدَّبَهَا فَأَحْسَنَ تَأْدِيبَهَا، وَعَلَّمَهَا فَأَحْسَنَ تَعْلِيمَهَا، ثُمَّ أَعْتَقَهَا فَتَزَوَّجَهَا، فَلَهُ أَجْرَانِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 97، م 154].
Қийинчилик пайтидаги ибодатнинг фазилати. У қийинчилик ҳамма нарса аралашиб, фитна кўпайиб, шунга ўхшаш нарсалар юзага келишидир
بَابُ فَضْلِ العِبَادَةِ فِي الهَرْجِ، وَهُوَ: الاِخْتِلَاطُ وَالفِتَنُ وَنَحْوُهَا
1385. Маъқил ибн Ясор розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳарж* пайтидаги ибодат – мен томонга ҳижрат қилишдекдир», дедилар».
* Фитна-фасодлар, қотиллик кўпайиб кетадиган пайт.
Имом Муслим ривояти.
1385 - عَنْ مَعْقِلِ بْنِ يَسَارٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «العِبَادَةُ فِي الهَرْجِ كَهِجْرةٍ إِلَيَّ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2948].
Олди-сотди, олди-бердида ва қарз бериш қарз олишда бағрикенг бўлиш ҳамда ўлчаш ва тортишда кўпайтириб беришнинг фазилати. Лекин тарози ёки ўлчашда уриб қолишдан қайтариқ. Ва қарз берувчи бой қарз олган камбағалга муҳлат бериши ёки кечиб юборишининг фазилати
Аллоҳ таоло: «Қандай яхшилик қилсангиз, шубҳасиз Аллоҳ уни билгувчидир», (Бақара сураси, 215-оят).
«Эй қавмим, ўлчов ва тарозини адолат билан тўла тортингиз! Одамларнинг нарсаларини уриб қолмангиз ва ерда бузғунчилик билан санқиб юрмангиз» (Ҳуд сураси, 85-оят)
«(Ўлчов ва тарозидан) уриб қолгувчи кимсаларга ҳалокат бўлгай. Улар одамлардан (бирор нарсани) ўлчаб олган вақтларида тўла қилиб оладиган, уларга ўлчаб ёки тортиб берган вақтларида эса кам қилиб берадиган кимсалардир. Улар ўзларининг улуғ бир Кунда – барча одамлар бутун оламлар Парвардигори ҳузурида тик туриб (ҳисоб-китоб берадиган Қиёмат) Кунида қайта тирилгувчи эканликларини ўйламайдиларми?» (Мутаффифун сураси, 1-6-оятлар), деб айтган.
بَابُ فَضْلِ السَّمَاحَةِ فِي البَيْعِ وَالشِّرَاءِ، وَالأَخْذِ وَالعَطَاءِ، وَحُسْنِ القَضَاءِ وَالتَّقَاضِي، وَإِرْجَاحِ الْمِكْيَالِ وَالْمِيزَانِ، وَالنَّهْيِ عَنِ التَّطْفِيفِ، وَفَضْلِ إِنْظَارِ الْمُوسِرِ الْمُعْسِرَ وَالوَضْعِ عَنْهُ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ فَإِنَّ اللهَ بِهِ عَلِيمٌ} [البقرة -215].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَيَا قَوْمِ أَوْفُوا الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ وَلَا تَبْخَسُوا النَّاسَ أَشْيَاءَهُمْ} [هود - 85].
وَقَالَ تَعَالَى: {وَيْلٌ لِلْمُطَفِّفِينَ * الَّذِينَ إِذَا اكْتَالُوا عَلَى النَّاسِ يَسْتَوْفُونَ * وَإِذَا كَالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ يُخْسِرُونَ * أَلَا يَظُنُّ أُولَئِكَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ * لِيَوْمٍ عَظِيمٍ * يَوْمَ يَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ} [المطففين 1: 6].
1386. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига ҳаққини талаб қилиб келиб, қўполлик қилди. У зотнинг саҳобалари уни жазолашни қасд қилишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Уни тек қўйинг, чунки ҳақ эгасининг ўз гапи бўлади», дедилар. Сўнгра: «Унга ўшанинг (туясининг) ёшидагисини беринглар», дедилар. Улар: «Эй Аллоҳнинг Расули, биз каттароқ ёшлисидан бошқа туя топа олмаяпмиз», дейишди. У зот: «Ўшани беринглар. Зотан, сизларнинг яхшиларингиз ҳақни гўзал ўтагувчиларингиздир», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
1386 - وعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَجُلًا أَتَى النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَتَقَاضَاهُ، فَأَغْلَظَ لَهُ، فَهَمَّ بِهِ أَصْحَابُهُ، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «دَعُوهُ؛ فَإنَّ لِصَاحِبِ الحَقِّ مَقَالًا» ثُمَّ قَالَ: «أَعْطُوهُ سِنّاً مِثْلَ سِنِّهِ»، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ؛ لَا نَجِدُ إلَّا أَمْثَلَ مِنْ سِنِّهِ، قَالَ: «أَعْطُوهُ؛ فَإنَّ خَيْرَكُمْ أَحْسَنُكُمْ قَضَاءً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2306، م 1601].
1387. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сотганда ҳам, сотиб олганда ҳам, ҳақ талаб қилганда ҳам бағрикенг бўлган кишига Аллоҳ раҳм қилсин!» дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
1387 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «رَحِمَ اللهُ رَجُلًا سَمْحاً إِذَا بَاعَ، وَإِذَا اشْتَرَى، وَإِذَا اقْتَضَى». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [2076].
1388. Абу Қато розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг шундай деганларини эшитдим: «Ким Аллоҳ қиёмат кунининг қайғуларидан нажот беришидан хурсанд бўлса, қийналган кишига енгиллик қилиб берсин ёки ундан (ҳаққини) кечиб юборсин».
Имом Муслим ривояти.
1388 - وَعَنْ أَبِي قَتَادَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُنَجِّيَهُ اللهُ مِنْ كُرَبِ يَوْمِ القِيَامَةِ فَلْيُنَفِّسْ عَنْ مُعْسِرٍ، أَوْ يَضَعْ عَنْهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1563].
1389. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир киши одамларга қарз берар эди. У хизматкорига: «Агар ночорга борсанг, ундан кечиб юбор, шояд, Аллоҳ ҳам биздан кечиб юборса», дер эди. Кейин у Аллоҳга йўлиқди ва У Зот ҳам ундан (гуноҳларини) кечиб юборди».
Муттафақун алайҳ.
1389 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «كَانَ رَجُلٌ يُدَايِنُ النَّاسَ، وَكَانَ يَقُولُ لِفَتَاهُ: إِذَا أَتَيْتَ مُعْسِراً فَتَجَاوَزْ عَنْهُ؛ لَعَلَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ أَنْ يَتَجَاوَزَ عنَّا، فَلَقِيَ اللهَ فَتَجَاوَزَ عَنْهُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3480، م 1562].
1390. Абу Масъуд ал-Бадрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Сизлардан олдин ўтганлардан бир киши ҳисоб қилиниб, унда бирорта яхшилик топилмади. Бироқ, у одамларга аралашиб юрар, бадавлат бўлиб, ғуломларига қийналган кишидан кечиб юборишни буюрар экан. Аллоҳ азза ва жалла: «Бунга ундан кўра Мен ҳақлиман, уни(нг гуноҳидан) кечиб юборинглар», деди».
Имом Муслим ривояти.
1390 - وَعَنْ أَبِي مَسْعُودٍ البَدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «حُوسِبَ رَجُلٌ مِمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ، فَلَمْ يُوجَدْ لَهُ مِنَ الخَيْرِ شَيْءٌ، إلَّا أَنَّهُ كَانَ يُخَالِطُ النَّاسَ، وَكَانَ مُوسِراً، وَكَانَ يَأْمُرُ غِلْمَانَهُ أَنْ يَتَجَاوَزُوا عَنِ الْمُعْسِرِ. قَالَ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ: «نَحْنُ أَحَقُّ بِذَلِكَ مِنْهُ، تَجَاوَزُوا عَنْهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1561].
1391. Ҳузайфа розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Аллоҳнинг ҳузурига Аллоҳ мол-мулк берган бандалардан бири олиб келинди. У Зот унга: «Дунёда нима амал қилдинг?» деди. У: «Эй Роббим, менга молингдан берган эдинг, мен одамлар билан олдисотди қилардим. Менинг кечиб юбориш хулқим ҳам бор эди. Бадавлат одамга енгиллик қилиб берар, қийналганга муҳлат берар эдим», деди. Аллоҳ: «Бунга сендан кўра Мен ҳақлиман, бандамни(нг гуноҳини) кечиб юборинглар», деди».
Шунда Уқба ибн Омир Жуҳаний билан Абу Масъуд Ансорий розияллоҳу анҳумо: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг оғизларидан ҳам худди шундай эшитганмиз», дейишди».
Имом Муслим ривояти.
1391 - وَعَنْ حُذَيْفَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: أُتِى اللهُ تَعَالَى بِعَبْدٍ مِنْ عِبَادِهِ آتَاهُ اللهُ مَالًا، فَقَالَ لَهُ: «مَاذَا عَمِلْتَ فِي الدُّنْيَا؟» قَالَ: وَلَا يَكْتُمُونَ اللهَ حَدِيثاً قَالَ: يَا رَبِّ؛ آتَيْتَنِي مَالَكَ، فَكُنْتُ أُبَايِعُ النَّاسَ، وَكَانَ مِنْ خُلُقي الجَوَازُ، فَكُنْتُ أَتَيَسَّرُ عَلَى الْمُوسِرِ، وَأُنْظِرُ الْمُعْسِرَ، فَقَالَ اللهُ تَعَالَى: «أَنَا أَحَقُّ بِذَا مِنْكَ، تَجَاوَزُوا عَنْ عَبْدِي» فَقَالَ عُقْبَةُ بْنُ عَامِرٍ وَأَبُو مَسْعُودٍ الأَنْصَارِيُّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: هَكَذَا سَمِعْنَاهُ مِنْ فِي رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1560/29].
1392. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Ким қийналганга муҳлат берса ёки ундан кечиб юборса, Қиёмат куни Аллоҳ Ўзининг соясидан бошқа соя йўқ кунда уни Аршининг соясига олади».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан, саҳиҳ дедилар.
1392 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَنْظَرَ مُعْسِراً أَوْ وَضَعَ لَهُ أَظَلَّهُ اللهُ يَوْمَ القِيَامَةِ تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِهِ يَوْمَ لَا ظِلَّ إلَّا ظِلُّهُ» رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [1306].
1393. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бу кишидан бир туя сотиб олдилар. Бас, унинг ҳаққини оғир қилиб тортиб бердилар.
Муттафақун алайҳ.
1393 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، اشْتَرى مِنْهُ بَعِيراً، فَوَزَنَ لَهُ، فَأَرْجَحَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 2097، م 715/115 في المساقاة، باب بيع البعير واستثناء ركوبه].
1394. Абу Савфон Сувайд ибн Қайс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Мен Махрома Абдий билан бирга Ҳажардан* кийим-кечак олиб келдим. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам олдимизга келиб, шалворларни савдолашдилар. Ўша ерда ҳақ эвазига тарозида тортиб берувчи тарозибоним бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам тарозибонга: «Тортгин, оғирроқ қилиб бергин», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан, саҳиҳ ҳадис, дедилар.
1394 - وَعَنْ أَبِي صَفْوَانَ سُوْيدِ بْنِ قَيْسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: جَلَبْتُ أَنَا وَمَحْرمَةُ الْعَبْدِيُّ بَزّاً مِنْ هَجَرَ، فَجَاءَنَا النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَسَاوَمْنَا بِسَرَاوِيلَ، وَعِنْدِي وَزَّانٌ يَزِنُ بِالأَجْرِ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لِلْوَزَّانِ: «زِنْ وَأَرْجِحْ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [د 3336، ت 1305].