Саломлашиш фазилати ҳамда уни оммавийлаштиришга буйруқ
Аллоҳ таоло: «Эй мўминлар, ўз уйларингиздан бошқа уйларга то изн сўрамагунингизча ва эгаларига салом бермагунингизча кирмангиз» (Нур сураси, 27-оят).
«Бас, қачон уйларга кирсангизлар, бир-бирларингизга Аллоҳ ҳузуридан бўлган муборак покиза саломни айтинглар (яъни Ассалому алайкум, денглар)» (Нур сураси, 61-оят).
«Қачон сизларга бирон ибора билан салом берилса, сизлар ундан чиройлироқ қилиб алик олинглар ёки (ҳеч бўлмаса) ўша иборани қайтаринглар» (Нисо сураси, 86-оят).
«(Эй Муҳаммад), сизга Иброҳимнинг иззат-икромли меҳмонлари ҳақидаги хабар келдими? Ўшанда улар (Иброҳимнинг) ҳузурига кириб, «Салом», дейишган эди. У ҳам «Салом», деди» (Зарият сураси, 24-25-оятлар), деб айтган.
بَابُ فَضْلِ السَّلَامِ، وَالأَمْرِ بِإِفْشَائِهِ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتاً غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا}.
وَقَالَ تَعَالَى: {فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً}.
وَقَالَ تَعَالَى: {وَإِذَا حُيِّيْتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنٍ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا}.
وَقَالَ تَعَالَى: {هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ إِذْ دَخَلُوا عَلَيهِ فَقَالُوا سَلَاماً قَالَ سَلَامٌ}
858. Абдуллоҳ ибн Амр ибн Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Бир киши Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан:
«Қайси Ислом (амали) яхшироқ?» деб сўради. У зот: «Таом беришинг ҳамда таниган-танимаганингга салом беришинг», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
858 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَيُّ الإْسْلَامِ خَيْرٌ؟ قَالَ: «تُطْعِمُ الطَّعَامَ، وَتَقْرَأُ السَّلَامَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 12، م 39 وسبق برقم 562].
859. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Аллоҳ таоло Одам алайҳиссаломни халқ қилиб, у кишига: «Бор, анави ўтирган бир неча фаришталарга салом бер ва сен билан нима деб саломлашишларини эшитиб олки, (бу) сенинг ва зурриётингнинг саломлашуви бўлади», деди. У «Ассаламу алайкум», деди. Шунда улар: «Ассаламу ъалайка ва роҳматуллоҳ» деб, бунга «ва роҳматуллоҳ»ни қўшимча қилишди», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
859 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَمَّا خَلَقَ اللهُ آدَمَ قَالَ: اذْهَبْ فَسَلِّمْ عَلَى أُولَئِكَ - نَفَرٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ جُلُوسٌ - فَاسْتَمِعْ مَا يُحَيُّونَكَ، فَإِنَّهَا تَحِيَّتُكَ وَتَحِيَّةُ ذُرِّيَّتِكَ، فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ، فَقَالُوا: السَّلَامُ عَلَيْكَ وَرَحْمَةُ اللهِ، فَزَادُوهُ: وَرَحْمَةُ اللهِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6227 ، م 2841].
860. Абу Умора Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни етти нарсага буюрдилар: «Касал кўриш, жанозага эргашиш, акса урганга ташмит* айтиш, кучсизга ёрдам бериш, мазлумга кўмак бериш, саломни ёйиш ва қасам ичганнинг қасамини оқлаш».
Муттафақун алайҳ.
Бу Бухорийнинг лафзидаги ривоятларнинг бири.
860 – وَعَنْ أَبِي عُمَارَةَ البَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَمَرَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِسَبْعٍ: «بِعِيَادَةِ الْمَرِيضِ، وَاتِّبَاعِ الْجَنَائِزِ، وَتَشْمِيتِ العَاطِسِ، وَنَصْرِ الضَّعِيفِ، وَعَوْنِ الْمَظْلُومِ، وَإِفْشَاءِ السَّلَامِ، وَإِبْرَارِ الْقَسَمِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ، هَذَا لَفْظُ إِحْدَى رِوَايَاتِ البُخَارِيِّ [خ 6235، م 2066 وسبق برقم 246].
861. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Иймон келтирмагунингизча жаннатга кирмайсиз. Бир-бирингизни яхши кўрмагунингизча иймон келтирмайсиз. Сизларга бир нарсани ўргатайми? Агар уни қилсангиз, ўзаро муҳаббатли бўласиз: ораларингизда саломни ёйинглар!»
Имом Муслим ривояти.
861 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ «لَا تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا، وَلَا تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا، أَوَلَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ؟ أَفْشُوا السَّلَامَ بَيْنَكُمْ» رَوَاهُ مُسْلِمٌ [54].
862. Абу Юсуф Абдуллоҳ ибн Салом розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни:
«Эй инсонлар, саломни (таниган ва танимаганлар орасида) ёйинг. Овқат билан (камбағалларни) таомлантиринг, қариндошларга боғланинг. Кишилар ухлаганда намоз ўқинг, жаннатга саломат ҳолда кирасизлар», дедилар.
Имом Термизий ривояти. Термизий буни саҳиҳ ҳадис, дедилар.
862 - وَعَنْ أَبِي يُوسُفَ عَبْدِ اللهِ بْنِ سَلَامٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ؛ أَفْشُوا السَّلَامَ، وَأَطْعِمُوا الطَّعَامَ، وَصِلُوا الأَرْحَامَ، وَصَلُّوا وَالنَّاسُ نِيَامٌ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ بِسَلَامٍ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ صَحِيحٌ [2485].
863. Туфайл ибн Убай ибн Каъбдан ривоят қилинади:
Бу киши Абдуллоҳ ибн Умарнинг ҳузурларига келиб, у зот билан бирга бозорга боришар эди. Туфайлнинг айтишларича, «Бозорга борарканмиз, Абдуллоҳ бирор паст навли нарсаларни сотувчи ёки савдо ҳолатидаги дўкондор ёки бирор мискинга ёки бирор кимсага йўлиқсалар, уларга салом берардилар». Туфайл айтдилар: «Кунларнинг бирида Абдуллоҳ ибн Умарнинг олдиларига келдим. Мени ўзлари билан бозорга олиб бордилар. У кишига: «Бозорда нима қиласиз, барибир олди-сотди қилмасангиз, нархларини сўраб, баҳолашмасангиз ва бозор мажлисларида ўтирмасангиз?» десам, у киши: «Сен ўтир, бу ҳақда ана бу ерда гаплашамиз», дедилар-да, «Я абобатн» («эй қорин отаси»), дедилар (яъни, Туфайлнинг қоринлари катта бўлгани учун шундай атадилар). «Биз бу ерга салом сабабли, яъни йўлиққан кишиларимизга салом бериш учун келамиз», дедилар».
Имом Молик «Муватто»ларида саҳиҳ иснод билан ривоят қилганлар.
863 - وَعَنِ الطُّفَيلِ بْنِ أُبَي بْنِ كَعْبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ كَانَ يَأْتِي عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، فَيَغْدُو مَعَهُ إِلَى السُّوقِ، قَالَ: فَإذَا غَدَونَا إلَى السُّوقِ لَمْ يَمُرَّ عَبْدُ اللهِ بْنِ عُمَرَ عَلَى سَقَّاطٍ، وَلَا صَاحِبِ بِيْعَةٍ وَلَا مِسْكِينٍ، وَلَا أَحَدٍ إِلَّا سَلَّمَ عَلَيهِ، قَالَ الطُّفَيلُ: فَجِئْتُ عَبْدَ اللهِ بن عُمَرَ يَوْماً فَاسْتَتْبَعَنِي إِلَى السُّوقِ فَقُلْتُ لَهُ: مَا تَصْنَعُ بِالسُّوقِ وَأَنْتَ لَا تَقِفُ عَلَى البَيِّعِ وَلَا تَسْأَلُ عَنِ السِّلَعِ، وَلَا تَسُومُ بِهَا، وَلَا تَجْلِسُ فِي مَجَالِسِ السُّوقِ؟! وَأَقُولُ: اِجْلِسْ بِنَا هَهُنَا نَتَحَدَّثْ، فَقَالَ: يَا أَبَا بَطْنٍ - وَكَانَ الطُّفَيلُ ذَا بَطْنٍ - إنَّمَا نَغْدُو مِنْ أَجْلِ السَّلَامِ، نُسَلِّمُ عَلَى مَنْ لَقِينَا. رَوَاهُ مَالِكٌ فِي «الْمُوَطَّأِ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [2/961].
864. Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Ассалому алайкум», деди. У зот унга алик олдилар. У ўтиргач, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўнта (савоб)», дедилар. Сўнг бошқа бири келиб, «Ассалому алайкум ва роҳматуллоҳ», деди. У зот унга ҳам алик олдилар. У ўтиргач, у зот: «Йигирмата», дедилар. Сўнг яна бири келиб, «Ассалому алайкум ва роҳматуллоҳи ва барокатуҳу», деди. У зот унинг саломига алик олдилар. У ўтиргач, «Ўттизта», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар.
864 - عَنْ عِمْرَانَ بْنِ الحُصَينِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيكُمْ، فَرَدَّ عَلَيْهِ ثُمَّ جَلَسَ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «عَشْرٌ» ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ، فَرَدَّ عَلَيهِ فَجَلَسَ، فَقَالَ: «عِشْرُونَ»، ثُمَّ جَاءَ آخَرُ فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيكُمْ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ، فَرَدَّ عَلَيهِ فَجَلَسَ، فَقَالَ: «ثَلَاثُونَ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 5195، ت 2689].
865. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга: «Эй Оиша, мана Жаброил, сенга салом айтяпти», дебдилар. Шунда у: «Унга ҳам салом ва Аллоҳнинг раҳмату баракоти бўлсин», дедим».
Муттафақун алайҳ.
Саҳиҳайннинг баъзи ривоятларида мана шундай «ва барокатуҳу» бўлиб келган. Баъзисида бу йўқ ҳолда келган. Ишончли ровийнинг зиёда қилгани мақбулдир.
865 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «هَذَا جِبرِيلُ يَقرَأُ عَلَيْكِ السَّلَامَ» قَالَتْ: قُلتُ: وَعَلَيْهِ السَّلَامُ وَرَحْمَةُ اللهِ وَبَرَكَاتُهُ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 3217، م 2447، 2447/91].
وَهَكَذَا وَقَعَ فِي بَعْضِ رِوَايَاتِ الصحيحين: «وَبَرَكَاتُهُ» وَفِي بَعْضِهَا بِحَذْفِهَا، وَزِيَادَةُ الثِّقَةِ مَقْبُولَةٌ.
866. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бирор гап айтсалар, то уни англангунича уч марта қайтарардилар. Агар бирор жамоага бориб салом берсалар, уч марта салом берардилар.
Имом Бухорий ривояти.
866 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ كَانَ إِذَا تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ أَعَادَهَا ثَلَاثاً؛ حَتَّى تُفْهَمَ عَنْهُ، وَإِذَا أَتَى عَلَى قَوْمٍ فَسَلَّمَ عَلَيهِمْ سَلَّمَ عَلَيهِمْ ثَلَاثاً. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [95].
وَهَذَا مَحْمُولٌ عَلَى مَا إِذَا كَانَ الجَمْعُ كَثِيراً.
867. Миқдод розияллоҳу анҳудан қилинган узун ҳадисда келтирилишича, «Биз Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга сутдан бўлган насибаларини олиб қўйдик. У зот кечаси келиб, уйқудагини уйғотмайдиган ва уйғоқлар эшитадиган қилиб салом берардилар. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб, аввал қандай салом берсалар, шу тарзда салом бердилар».
Имом Муслим ривояти.
867 - وَعَنِ الْمِقْدَادِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فِي حَدِيثِهِ الطَّوِيلِ قَالَ: كُنَّا نَرْفَعُ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ نَصِيبَهُ مِنَ الَّلبَنِ، فَيَجِيءُ مِنَ اللَّيلِ، فَيُسَلِّمُ تَسْلِيماً لَا يُوقِظُ نَائِماً، وَيُسْمِعُ اليَقْظَانَ، فَجَاءَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَسَلَّمَ كَمَا كَانَ يُسَلِّمُ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2055].
868. Асмо бинти Язид розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кунларнинг бирида масжиднинг ёнидан ўтаётганларида бир жамоа аёллар ўтиришган эди. Уларга қўллари билан ишора қилиб, салом бердилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, уни ҳасан ҳадис, дедилар.
Бу ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам лафз билан ишорани жамладилар. Абу Довуддан қилинган ривоятдаги «Бизга салом бердилар» сўзи буни қувватлайди.
868 - عَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ يَزِيدَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مَرَّ فِي الْمَسْجِدِ يَوْماً وَعُصْبَةٌ مِنَ النِّسَاءِ قُعُودٌ، فَأَلْوَى بِيَدِهِ بِالتَّسْلِيمِ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [2697].
وَهَذَا مَحْمُولٌ عَلَى أَنَّهُ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ جَمَعَ بَينَ اللَّفْظِ وَالإِشَارَةِ، وَيُؤَيِّدُهُ: أَنَّ فِي رِوَايَةِ أَبِي دَاوُدَ: «فَسَلَّمَ عَلَيْنَا» [5204].
869. Абу Журай Ҳужаймий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, «Алайкас-салому, йаа Расулаллоҳ!» деган эдим, у зот менга: «Алайкас-салом» демагин, чунки «Алайкас-салом» ўликларнинг саломлашишидир», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан, саҳиҳ ҳадис дедилар.
Узунича юқорида ўтди.
869 - وَعَنْ أَبِي جُرَيِّ الْهُجَيْمِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: أَتَيتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ: عَلَيكَ السَّلَامُ يَا رَسُولَ اللهِ، قَالَ: لَا تَقُلْ عَلَيْكَ السَّلاَمُ؛ فَإِنَّ عَلَيْكَ السَّلَامُ تَحِيَّةُ الْمَوتَى». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [د 5209، ت 2721].
وَقَدْ سَبَقَ بِطُولِهِ [برقم 809].
Салом одоблари
بَابُ آدَابِ السَّلَامِ
870. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Суворий пиёдага, пиёда ўтирганга ва озчилик кўпчиликка салом беради», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
Имом Бухорий ривоятида: «Кичик каттага», бўлиб келган.
870 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يُسَلِّمُ الرَّاكِبُ عَلَى الْمَاشِي، وَالْمَاشِي عَلَى القَاعِدِ، وَالْقَلِيلُ عَلَى الكَثِيِرِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6232، م 2160].
وَفِي رِوَايَةِ البُخَارِيِّ: وَالصَّغِيرُ عَلَى الْكَبِيرِ» [6231].
871. Абу Умома Судай ибн Ажлон ал-Боҳилий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Аллоҳ(нинг раҳмати)га ҳақлироқ одам – биринчи бўлиб салом берган кишидир», дедилар».
Абу Довуд яхши иснод билан ривоят қилдилар.
Имом Термизий Абу Умома розияллоҳу анҳудан қилган ривоятида:
«Эй Расулуллоҳ, икки киши йўлиқиб қолса, қайси бири саломни бошлайди?» дейилганида, у зот: «Аллоҳ таолога яқинроғи (яъни, Аллоҳга тоат билан яқин бўлгани)», деб айтдилар.
871 - وَعَنْ أَبِي أُمَامَةَ صُدَيِّ بْنِ عَجْلَان البَاهِلِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِاللهِ مَنْ بَدَأَهُمْ بِالسَّلَامِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ جَيِّدٍ.
وَرَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ عَنْ أَبِي أُمَامَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ الرَّجُلَانِ يَلْتَقِيَانِ، أَيُّهُمَا يَبْدأُ بِالسَّلَامِ؟ قَالَ: «أَوْلَاهُمَا بِاللهِ تَعَالَى». قَالَ التِّرْمِذِيُّ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [2694].
872. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан намозини ёмон ҳолда ўқиган киши ҳақида ривоят қилинади:
У келиб намоз ўқиди. Сўнгра Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига келиб салом берди, у зот унинг саломига алик олгач, «Қайтиб бориб, (бошқатдан) намоз ўқи, чунки намоз ўқимадинг», дедилар. У қайтиб намоз ўқиди. Сўнгра келиб, Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга салом берди. Ҳаттоки, шуни уч марта қилди.
Муттафақун алайҳ.
872 - عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فِي حَدِيثِ الْمُسِيءِ صَلَاتَهُ: أَنَّهُ جَاءَ فَصَلَّى، ثُمَّ جَاءَ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَسَلَّمَ عَلَيْهِ، فَرَدَّ عَلَيْهِ السَّلَامَ، فَقَالَ: «اِرْجِعْ فَصَلِّ؛ فَإنَّكَ لَمْ تُصَلِّ» فَرَجَعَ فَصَلَّى، ثُمَّ جَاءَ فَسَلَّمَ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، حَتَّى فَعَلَ ذَلِكَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 757، م 397].
873. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қай бирингиз биродарини учратса, салом берсин. Ораларини дарахт ёки девор ёки тош ажратса ҳам, сўнг яқинлашганларида яна салом берсин», дедилар.
Абу Довуд ривояти.
873 – وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا لَقِيَ أَحَدُكُمْ أَخَاهُ فَلْيُسَلِّمْ عَلَيْهِ، فَإنْ حَالَتْ بَيْنَهُمَا شَجَرَةٌ، أَوْ جِدَارٌ، أَوْ حَجَرٌ، ثُمَّ لَقِيَهُ فَلْيُسَلِّمْ عَلَيْهِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [5200].
Уйга кирганда салом беришнинг маҳбублиги
Аллоҳ таоло: «Бас, қачон уйларга кирсангизлар, бир-бирларингизга Аллоҳ ҳузуридан бўлган муборак покиза саломни айтинглар (яъни ассалому алайкум, денглар)» (Нур сураси, 61-оят), деб айтган.
بَابُ اسْتِحْبَابِ السَّلَامِ إِذَا دَخَلَ بَيْتَهُ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتاً فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً}.
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:
«Эй ўғилчам, оила аъзоларинг ҳузурига кирсанг, салом бергин. Ана шунда ўзингга ва оила аъзоларингга барака бўлади», дедилар.
Имом Термизий ривоят қилиб, уни ҳасан, саҳиҳ ҳадис, дедилар.
وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «يَا بُنَّي؛ إِذَا دَخَلْتَ عَلَى أَهْلِكَ فَسَلِّمْ، يَكُنْ بَرَكَةً عَلَيْكَ وَعَلَى أَهْلِ بَيْتِكَ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [2698].
Ёш болаларга салом бериш ҳақида
بَابُ السَّلَامِ عَلَى الصِّبْيَانِ
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ёш болаларнинг олдидан ўтиб қолиб, уларга салом берди ва: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай қилар эдилар», деди».
Муттафақун алайҳ.
عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ مَرَّ عَلَى صِبْيَانٍ، فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ وَقَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَفْعَلُهُ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6247، م 2168/15 وسبق برقم 616].
Киши ўз хотинига, маҳрами бўлган аёлга ҳамда бегона аёлга ва аёлларга, агар фитна бўлишдан чўчимаса, салом бериши жоизлиги
بَابُ سَلَامِ الرَّجُلِ عَلَى زَوْجَتِهِ وَالْمَرْأَةِ مِنْ مَحَارِمِهِ، وَعَلَى أَجْنَبِيَّةٍ وَأَجْنَبِيَّاتٍ لَا يَخَافُ الفِتْنَةَ بِهِنَّ، وَسَلَامُهُنَّ بِهَذَا الشَّرْطِ
Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бизда бир аёл бор эди (бошқа ривоятда: «Бизнинг бир (таниш) кампиримиз бўлиб...»), у лавлагини олиб келарди-да, қозонга солиб арпанинг майдалангани билан аралаштириб қўяр эди. Биз ҳар гал жумани ўқиб қайтаётганимизда, унга салом берар эдик. У бизга ҳалиги таомни тортиқ қилар эди».
Имом Бухорий ривояти.
عَنْ سَهْلٍ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَتْ فِينَا امْرَأَةٌ - وَفِي رِوَايَةٍ: - كَانَتْ لَنَا عَجُوزٌ - تَأْخُذُ مِنْ أُصُولِ السِّلْقِ فَتَطْرَحُهُ فِي القِدْرِ، وَتُكَرْكِرُ حَبَّاتٍ منْ شَعِيرٍ، فَإِذَا صَلَّيْنَا الْجُمُعَةَ انْصَرَفْنَا نُسَلِّمُ عَلَيْهَا، فَتُقَدِّمُهُ إِلَيْنَا. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [938، 6248].
قَولُهُ: «تُكَرْكِرُ»: أي تَطْحَنُ.
877. Умму Ҳонеъ Фохитата бинти Аби Толиб розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Фатҳ куни Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига борсам, у зот ғусл қилаётган эканлар. Фотима розияллоҳу анҳо эса у зот тўсиб турган эканлар. Мен салом бердим...» деб ҳадиснинг қолганини зикр қилдилар.
Имом Муслим ривояти.
877 - وَعَنْ أُمِّ هَانِيءٍ فَاخِتَةَ بِنْتِ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتَ: أَتَيتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَوْمَ الفَتْحِ وَهُوَ يَغْتَسِلُ، وَفَاطِمَةُ تَسْتُرُهُ، فَسَلَّمْتُ... وَذَكَرَتِ الْحَدِيثَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [م 336/82 في صلاة المسافرين، باب استحباب صلاة الضحى].
878. Асмо бинти Язид розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бизнинг – аёлларнинг олдидан ўтиб кетаётиб, бизга салом бердилар».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар. Бу Абу Довуднинг ривоятидаги лафздир.
Термизийнинг лафзида: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кунларнинг бирида масжид ёнидан ўтаётганларида, бир неча аёллар ўтиришган эди. Уларга салом бериб, қўллари ила ишора қилдилар».
878 - وَعَنْ أَسْمَاءَ بِنْتِ يَزِيدَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: مَرَّ عَلَينَا النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي نِسْوَةٍ، فَسَلَّمَ عَلَيْنَا. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ، وَهَذَا لَفْظُ أَبِي دَاوُدَ، وَلَفْظُ التِّرْمِذِيِّ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مَرَّ فِي الْمَسْجِدِ يَوْماً وَعُصْبَةٌ مِنَ النِّسَاءِ قُعُودٌ، فَأَلْوَى بِيَدِهِ بِالتَّسْلِيمِ [د 5204، ت 2697 وسبق لفظ ت برقم 868].
Кофирга аввал салом беришнинг ҳаромлиги ва улар саломига алик олишнинг йўл-йўриқлари ҳамда мусулмон ва кофирлар бирга ўтирган мажлис аҳлига салом беришнинг маҳбублиги
بَابُ تَحْرِيمِ ابْتِدَائِنَا الكُفَّارَ بِالسَّلَامِ وَكَيْفِيَّةِ الرَّدِّ عَلَيهِمْ، وَاسْتِحْبَابِ السَّلَامِ عَلَى أَهْلِ مَجْلِسٍ فِيْهِمْ مُسْلِمُونَ وَكُفَّارٌ
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Яҳудий ва насороларга аввал салом берманглар. Кўчада улардан бирини учратсангиз, тор жойга юргизинглар», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَا تَبْدَأُوا اليَهُودَ وَلَا النَّصَارَى بِالسَّلَامِ، فَإِذَا لَقِيتُمْ أحَدَهُمْ فِي طَرِيقٍ فَاضْطَرُّوهُ إِلَى أَضْيَقِهِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2167].
880. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Сизларга аҳли китоблар салом беришса, уларга «Ва алайкум», деб айтинглар», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
880 - وَعَنْ أَنَس ٍرَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إذَا سَلَّمَ عَلَيكُمْ أَهْلُ الكِتَابِ فَقُولُوا: وَعَلَيْكُمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6258، م 2163].
881. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир мажлисдан ўтдилар. У мажлисда мусулмонлар, мушриклар, бутларга ибодат қилувчилар ва яҳудийлар бор эди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларга салом бердилар.
Муттафақун алайҳ.
881 - وَعَنْ أُسَامَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ مَرَّ عَلَى مَجْلِسٍ فِيهِ أَخْلَاطٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُشْرِكِينَ - عَبَدَةِ الأَوْثَانِ وَاليَهُودِ - فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6254، م 1798].
Мажлисдан турганда ва ҳамсуҳбатларидан ажраётганда салом беришнинг маҳбублиги
بَابُ اسْتِحْبَابِ السَّلَامِ إِذَا قَامَ مِنَ الْمَجْلِسِ وَفَارَقَ جُلَسَاءَهُ أَوْ جَلِيسَهُ
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Бирортангиз бир мажлисга борганда ҳам салом берсин, ўрнидан турмоқчи бўлганда ҳам салом берсин. Биринчиси иккинчисидан муҳимроқ эмас».
Абу Довуд ва Термизий ривоятлари. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар.
عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: إِذَا انْتَهَى أَحَدُكُمْ إِلَى الْمَجْلِسِ فَلْيُسَلِّمْ، فَإِذَا أَرَادَ أَنْ يَقُومَ فَلْيُسَلِّمْ؛ فَلَيْسَتِ الأُولَى بِأَحَقَّ مِنَ الآخِرَة». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 5208، ت 2706].
Изн сўраш ва унинг одоблари ҳақида
Аллоҳ Таоло: «Эй мўминлар, ўз уйларингдан бошқа уйларга то изн сўрамагунингизча ва эгаларига салом бермагунингизча кирмангиз» (Нур сураси, 27-оят).
«Қачон гўдакларингиз балоғатга етсалар, бас, улар ҳам худди улардан илгари (балоғатга етганлар) каби изн сўрасинлар» (Нур сураси, 59-оят), деб айтган.
باب الاستئذان وآدابه
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتاً غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا}.
وَقَالَ تَعَالَى: {وَإِذَا بَلَغَ الأَطْفَالُ مِنْكُمُ الْحُلُمَ فَلْيَسْتَأْذِنُوا كَمَا اسْتَأْذَنَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ}.
Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Изн сўраш уч мартадир. Агар сенга изн берилса, киргин. Агар берилмаса, қайтиб кетгин», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «الاِسْتِئْذَانُ ثَلَاثٌ، فَإِنْ أُذِنَ لَكَ، وَإلَّا فَارْجِعْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6245، م 2153/34].
884. Саҳл ибн Саъд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ўзи изн сўраш кўз (тушмаслиги) учун жорий қилинган», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
884 - وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إنَّمَا جُعِلَ الاسْتِئْذَانُ مِنْ أَجْلِ البَصَرِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6241، م 2156].
885. Рибъий ибн Ҳирошдан ривоят қилинади:
«Бану Омирлик бир киши менга шундай деди: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уйда эдилар, «Кираверайми?» деб изн сўрадим. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хизматкорларига: «Чиқиб, анави кишига: «Ассалому алайкум, кираверайми?» дегин» деб, изн сўрашни ўргатгин», дедилар. Мен у зотни гапларини эшитиб, «Ассалому алайкум, кираверайми?» деган эдим, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам изн бердилар, сўнг кирдим».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
885 - وَعَنْ رِبْعِيِّ بْنِ حِرَاشٍ قَالَ: حَدَّثَنَا رَجُلٌ مِنْ بَنِي عَامِرٍ اسْتَأْذَنَ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ فِي بَيْتٍ، فَقَالَ: أَأَلِجُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ لِخَادِمِهِ: «اُخْرُجْ إِلَى هَذَا فَعَلِّمْهُ الاِسْتِئْذَانَ؛ فَقُلْ لَهُ: قُلْ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ، أَأَدْخُلُ؟» فَسَمِعَهُ الرَّجُلُ فَقَالَ: السَّلَامُ عَلَيْكُمْ، أَأَدْخُلُ؟ فَأَذِنَ لَهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَدَخَلَ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [5177].
886. Калада ибн Ҳанбал розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бориб, олдиларига кирдим-да, салом бермадим. Шунда Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қайтиб, «Ассалому алайкум, кираверайми?» дегин», дедилар».
Абу Довуд ва Термизий ривоятлари. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар.
886 - عَنْ كَلَدَةَ بْنِ الْحَنْبَلِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَدَخَلْتُ عَلَيْهِ وَلَمْ أُسَلِّمْ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «اِرْجـِعْ فَقُلْ: السَّلَامُ عَلَيكُم أَأَدْخُلُ؟» رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 5176، ت 2710].
Киришга изн сўровчи кишига ичкаридан «Кимсиз?» деб сўралса, «Фалончиман» деб исми ёки таниладиган лақабини айтишнинг суннат эканлиги ҳамда «Кимсиз?» дейилса, исмини айтмасдан «мен» ва шунга ўхшаш сўзнинг айтишни кароҳияти ҳақида
بَابُ بَيَانِ أَنَّ السُّنَّةَ إِذَا قِيْلَ لِلْمُسْتَأْذِنِ: مَنْ أَنْتَ؟ أَنْ يَقُولَ: فُلَانٌ فَيُسَمِّي نَفْسَهُ بِمَا يُعْرَفُ بِهِ مِنْ اسْمٍ أَوْ كُنْيَةٍ، وَكَرَاهَةِ قَولِهِ أَنَا وَنَحْوَهَا
Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган машҳур Исро ҳодисаси ҳақидаги ҳадисда келтирилишича, «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Жаброил мени дунё осмонига кўтариб борди-да, очишларини сўради. Мен Жаброил (алайҳиссалом) билан дунё осмонига кўтарилганимда, унинг очилишини талаб қилдилар. «Бу ким?» дейилганида, «Жаброилман», дедилар. «Сен билан бирга ким?» дейилганида, «Муҳаммад» (алайҳиссалом), дедилар. Сўнгра иккинчи ва учинчи, тўртинчи ва қолганларига кўтарилганларида, ҳар бир осмон эшигида: «Бу ким?» дейилди, «Жаброилман», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ فِي حَدِيثِهِ الْمَشْهُورِ فِي الإسْرَاءِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «ثُمَّ صَعِدَ بِي جِبْرِيلُ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا، فَاسْتَفْتَحَ فَقِيلَ: مَنْ هَذَا ؟ قَالَ: جِبْريلُ، قِيلَ: وَمَنْ مَعَكَ؟ قَالَ: مُحَمَّدٌ. ثُمَّ صَعِدَ إِلَى السَّمَاءِ الثَّانِيَةِ وَالثَّالِثَةِ وَالرَّابِعَةِ وَسَائِرِهِنَّ، وَيُقَالُ فِي بَابِ كُلِّ سَمَاءٍ: مَنْ هَذَا؟ فَيقُولُ: جِبْرِيلُ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7517، م 162].
888. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Кечаларнинг бирида кўчага чиқсам, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам якка ўзлари кетаётган эканлар. Мен ҳам ойнинг соясида кетаётсам, мен томонга бурилдилар-да ва мени кўриб қолдилар. «Ким бу?» дедилар. «Абу Заррман», дедим».
Муттафақун алайҳ.
888 - وَعَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: خَرَجْتُ لَيْلَةً مِنَ اللَّيَالِي؛ فَإِذَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَمْشِي وَحْدَهُ، فَجَعَلْتُ أَمْشِي فِي ظِلِّ القَمَرِ، فَالْتَفَتَ فَرَآنِي فَقَالَ: «مَنْ هَذَا؟» فَقُلْتُ أَبُو ذَرٍّ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6443، م 94/33 في الزكاة، باب الترغيب في الصدقة].
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига борсам, у зот чўмилаётган эканлар. Фотима эса у зотни тўсиб турган экан. Шунда у зот: «Бу ким?» дедилар. Мен: «Умму Ҳониъман», дедим».
Муттафақун алайҳ.
889 - وَعَنْ أُمِّ هَانِئٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: أَتَيتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ يَغْتَسِلُ وَفَاطِمَةُ تَسْتُرُهُ، فَقَالَ: «مَنْ هَذِهِ»، فَقُلْتُ: أَنَا أُمُّ هَانِئٍ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 280، م 336/82 في صلاة المسافرين، باب استحباب صلاة الضحى].
890. Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларига бориб, эшикларини тақиллатдим. У зот: «Ким бу?» дедилар. «Мен», деб айтдим. Шунда у зот буни ёқтирмагандек: «Мен, мен», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
890 - وَعَنْ جَابِرٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: أَتَيتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَدَقَقْتُ البَابَ، فَقَالَ: «مَنْ ذَا؟» فَقُلْتُ: أَنَا، فَقَالَ: «أَنَا أَنَا؟» كَأَنَّهُ كَرِهَهَا. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6250، م 2155].
Акса уриб, «Алҳамдулиллаҳ» деса, «Ярҳакамуллоҳ» деб жавоб қайтаришнинг маҳбублиги, агар акса уриб, «Алҳамдулиллаҳ» демаса, «Ярҳакамуллоҳ» деб айтишнинг кароҳияти ҳамда жавоб қайтариш, акса уриш ва эснашнинг одоблари ҳақида
بَابُ اسْتِحْبَابِ تَشْمِيتِ العَاطِسِ إِذَا حَمِدَ اللهَ تَعَالَى، وَكَرَاهَةِ تَشْمِيتِهِ إِذَا لَمْ يَحْمَدِ اللهَ تَعَالَى، وَبَيَانِ آدَابِ التَّشْمِيتِ وَالعُطَاسِ وَالتَّثَاؤُبِ
Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Албатта, Аллоҳ таоло акса урганни яхши кўради. Эснашни эса кариҳ кўради. Сизлардан бирингиз акса уриб, «Алҳамдулиллаҳ», деб Аллоҳга ҳамд айтса, ҳар бир эшитган мусулмон кишига «Ярҳамукаллоҳ», яъни «Аллоҳ сенга раҳм қилсин», деб айтмоғи шарт бўлади. Аммо эснаш шайтондандир. Қачон бирингиз эснайдиган бўлса, қодир бўлганича уни қайтарсин. Чунки эснаган кишига шайтон кулади», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّ اللهَ يُحِبُّ العُطَاسَ، وَيَكْرَهُ التَّثَاؤُبَ، فَإذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ وَحَمِدَ اللهَ تَعَالَى كَانَ حَقًّا عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ سَمِعَهُ أَنْ يَقُولَ لَهُ: يَرْحَمُكَ اللهُ، وَأَمَّا التَّثَاؤُبُ فَإِنَّمَا هُوَ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَـِإذَا تَثَاءَبَ أَحَدُكُمْ فَلْيَرُدَّهُ مَا اسْتَطَاعَ؛ فَإِنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا تَثَاءَبَ ضَحِكَ مِنْهُ الشَّيْطَانُ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6226].
892. Яна у кишидан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон сизлардан бирингиз акса урса, «Алҳамдулиллаҳ», десин. Ёнидаги оғайниси ёки дўсти «Ярҳамукаллоҳ», десин. «Ярҳамукаллоҳ», деган кишига «Яҳдийкумуллоҳу ва юслиҳ болакум», яъни «Аллоҳ сизни ҳидоят қилиб, шаънингизни ислоҳ этсин», десин», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
892 – وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ فَلْيَقُلْ: اَلْحَمْدُ للهِ؛ وَلْيَقُلْ لَهُ أَخُوهُ أَوْ صَاحِبُهُ: يَرْحَمُكَ اللهُ، فَإِذَا قَالَ لَهُ: يَرْحَمُكَ اللهُ فَلْيَقُلْ: يَهْدِيكُمُ اللهُ، وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6224].
893. Абу Мусо ал-Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бирортангиз акса уриб, Аллоҳга ҳамд айтса, унга ташмит айтинглар. Агар Аллоҳга ҳамд айтмаса, унга ташмит айтманглар», деганларини эшитганман»
Имом Муслим ривояти.
893 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِذَا عَطَسَ أَحَدُكُمْ فَحَمِدَ اللهَ فَشَمِّتُوهُ، فَإِنْ لَمْ يَحْمَدِ اللهَ فَلَا تُشَمِّتُوهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2992].
894. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларида икки киши акса урди. У зот бирига ташмит айтиб, бирига айтмадилар. Шунда у зот ташмит айтмаган киши: «Фалончи акса урганда ташмит айтдингиз, мен акса урганимда эса айтмадингиз?» деди. У зот: «Бу Аллоҳга ҳамд айтди, сен эса Аллоҳга ҳамд айтмадинг», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
894 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: عَطَسَ رَجُلَانِ عِنْدَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَشَمَّتَ أَحَدَهُمَا وَلَمْ يُشَمِّتِ الآخَرَ، فَقَالَ الَّذِي لَمْ يُشَمِّتْهُ: عَطَسَ فُلَانٌ فَشَمَّتَّهُ، وَعَطَسْتُ فَلَمْ تُشَمِّتْنِي؟! فَقَالَ: «هَذَا حَمِدَ اللهَ، وَإنَّكَ لَمْ تَحْمَدِ اللهَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6225، م 2991].
895. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам акса урсалар, қўллари ёки кийимларини оғизларига қўяр эдилар, овозларини пасайтирар [ёки тияр] эдилар».
Абу Довуд ва Термизийлар ривояти. Термизий ҳасан, саҳиҳ, дедилар.
895 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إذَا عَطَسَ وَضَعَ يَدَهُ أَوْ ثَوْبَهُ عَلَى فِيْهِ، وَخَفَضَ - أوْ غَضَّ - بِهَا صَوْتَهُ، شَكَّ الرَّاوِي. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [د 5029، ت 2745].
896. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Яҳудийлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳузурларида акса уриб, у зотнинг «Ярҳамукумуллоҳ», (яъни, «Аллоҳ сизларга раҳм қилсин»), дейишларини умид қилишар эди. У зот эса: «Яҳдийкумуллоҳу ва юслиҳу балакум», (яъни, «Аллоҳ сизни ҳидоят қилиб, шаънингизни ислоҳ этсин»), деб айтардилар.
Абу Довуд ва Термизий ривоятлари. Термизий ҳасан, саҳиҳ ҳадис дедилар.
896 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: «كَانَ الْيَهُودُ يَتَعَاطَسُونَ عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؛ يَرْجُونَ أَنْ يَقُولَ لَهُمْ: يَرْحَمُكُمُ اللهُ، فَيَقُولُ: يَهْدِيكُمُ اللهُ وَيُصْلِحُ بَالَكُمْ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ [د 5038، ت 2739].
897. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Қачон бирингизни эсноқ тутса, оғзини қўли билан тўссин, чунки шайтон кириб кетади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
897 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إذَا تَثَاءَبَ أَحَدُكُمْ فَلْيُمْسِكْ بَيَدِهِ عَلَى فِيهِ؛ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَدْخُلُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2995].
Кўришганда қўл бериб сўрашиш, очиқ чеҳра билан йўлиқиш, солиҳ кишиларнинг қўлини ва ўз боласининг юзини ўпиш, сафардан қайтган киши билан қучоқлашиб кўришишнинг маҳбублиги ҳамда буларга бўйин эгишнинг кароҳияти
بَابُ اسْتِحْبَابِ الْمُصَافَحَةِ عِنْدَ اللِّقَاءِ، وَبَشَاشَةِ الوَجْهِ، وَتَقْبِيلِ يَدِ الرَّجُلِ الصَّالِحِ، وَتَقْبِيلِ وَلَدِهِ شَفَقَةً، وَمُعَانَقَةِ القَادِمِ مِنْ سَفَرٍ وَكَرَاهِيَةِ الاِنْحِنَاءِ
Абулхаттоб Қатода розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Мен Анас розияллоҳу анҳуга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларида қўл бериб сўрашиш одати бормиди?» десам, у: «Ҳа», деб жавоб берди.
Имом Бухорий ривояти.
عَنْ أَبِي الْخَطَّابِ قَتَادَةَ قَالَ: قُلْتُ لأَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَكَانَتِ الْمُصَافَحَةُ فِي أَصْحَابِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؟ قَالَ: نَعَمْ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6263].
899. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Яманликлар келганда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳузурингизга Яман аҳли келди», дедилар. Қўл бериб кўришишни биринчи бўлиб ўшалар олиб келган эди».
Абу Довуд саҳиҳ иснод билан ривоят қилдилар.
899 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: لَمَّا جَاءَ أَهْلُ اليَمَنِ قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «قَدْ جَاءَكُمْ أَهْلُ الْيَمَنِ، وَهُمْ أَوَّلُ مَنْ جَاءَ بِالْمُصَافَحَةِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ بِإِسْنَادٍ صَحِيحٍ [5213].
900. Баро розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Икки мусулмон учрашиб, қўл бериб сўрашса, бир-биридан узоқлашмай туриб албатта мағфират қилинади», дедилар».
Абу Довуд ривояти.
900 - وَعَنِ البَرَاءِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَا مِنْ مُسْلِمَيْنِ يَلْتَقِيَانِ فَيَتَصَافَحَانِ إِلَّا غُفِرَ لَهُمَا قَبْلَ أَنْ يَفْتَرِقَا». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [5212].
901. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Бир киши: “Эй Аллоҳнинг Расули, бирортамиз биродари ёки дўстини учратганда унга эгилиб кўришса бўладими?”, деди. У зот: “Йўқ”, дедилар. Ҳалиги киши: “Уни қучоқлаб ва ўпиб кўришса бўладими?”, деди. У зот: “Йўқ”, дедилар. Ҳалиги киши: “Унинг қўлидан ушлаб, қўл бериб кўришадими?”, деди. У зот: “Ҳа”, дедилар.
Имом Термизий ривоят қилиб, буни ҳасан ҳадис, дедилар.
901 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَجُلٌ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ الرَّجُلُ مِنَّا يَلْقَى أَخَاهُ أَوْ صَدِيقَهُ أَيَنْحَنِي لَهُ؟ قَالَ: «لَا»، قَالَ: أَفَيَلْتَزِمُهُ وَيُقَبِّلُهُ؟ قَالَ: «لَا»، قَالَ: فَيَأْخُذُ بِيَدِهِ وَيُصَافِحُهُ؟ قَالَ: «نَعَمْ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [2728].
902. Сафвон ибн Ассол розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Бир яҳудий дўстига «Анави набий ҳузурига бизни олиб бор», деди. Бас, улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, тўққизта очиқ-ойдин оятлар ҳақида сўрашди… (Ҳадиснинг давомида) улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қўллари ва оёқларини ўпиб, «Биз гувоҳлик берамизки, албатта, сен набийдирсан», дейишди.
Имом Термизий ва бошқалар саҳиҳ санадлар билан ривоят қилишди.
902 - وَعَنْ صَفْوَانَ بْنَ عَسَّالٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ يَهُودِيٌّ لِصَاحِبِهِ: اذْهَبْ بِنَا إِلَى هَذَا النَّبِيِّ، فَأَتَيَا رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَسَأَلَاهُ عَنْ تِسْعِ آيَاتٍ بَيِّنَاتٍ... فَذَكرَ الْحَدِيثَ إِلَى قَوْلِهِ: فَقَبَّلُوا يَدَهُ وَرِجْلَهُ وَقَالَا: نَشْهَدُ أَنَّكَ نَبِيٌّ. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَغَيْرُهُ بِأَسَانِيدَ صَحِيحَةٍ [ت 2733، س 7/111، حم 4/239].
903. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
Бу киши бир қиссада: «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга яқинлашиб, қўлларини ўпдик», дедилар.
Абу Довуд ривояти.
903 - وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قِصَّةٌ قَالَ فِيهَا: فَدَنَوْنَا مِنَ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَبَّلْنَا يَدَهُ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [5223].
904. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Зайд ибн Ҳориса Мадинага келганида, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уйимда эдилар. Зайд келиб эшикни тақиллатди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам туриб, кийимларини судраб бориб, қучоқлашиб ўпдилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис дедилар.
904 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَدِمَ زَيْدُ بْنُ حَارِثَةَ الْمَدِينَةَ وَرَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي بَيْتِي، فَأَتَاهُ فَقَرَعَ البَابَ، فَقَامَ إِلَيْهِ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَجُرُّ ثَوْبَهُ، فَاعْتَنَقَهُ وَقَبَّلَهُ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [2732].
905. Абу Зарр розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам менга:
«Ҳеч бир яхшиликни кичик санама, ҳатто биродарингни очиқ чеҳра билан кутиб олишни ҳам», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
905 - وَعَنْ أَبِي ذَرٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ لِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَحْقِرَنَّ مِنَ الْمَعْرُوفِ شَيْئاً وَلَوْ أَنْ تَلْقَى أَخَاكَ بِوَجْهٍ طَلِيقٍ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [3626 وسبق برقم 126].
906. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳасан ибн Алийни ўпдилар. Ҳузурларида Ақраъ ибн Ҳобис бор эди. Ақраъ: «Менинг ўнта болам бор, лекин бирортасини ҳам ўпмаганман», деди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга қарадилар-да, «Раҳм қилмаганга раҳм қилинмайди», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
906 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَبَّلَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، فَقَالَ الأَقْرَعُ بْنُ حَابِسٍ: إِنَّ لي عَشَرةً مِنَ الْوَلَدِ مَا قَبَّلْتُ مِنْهُمْ أَحَداً، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ لَا يَرْحَمْ لَا يُرْحَمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5997، م 2318 وسبق برقم 232].