Касални кўриш ҳақидаги боб
بَابُ عِيَادَةِ الْمَرِيضِ
Баро ибн Озиб розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бизни: «Беморни бориб кўришга, жанозага қатнашишга, акса урганга соғлик тилашга, қасамни [ёки қасам ичганни] бажаришга, мазлумга ёрдам беришга, таклифни қабул қилишга ва саломни кенг ёйишга буюрдилар.
Муттафақун алайҳ.
عَنِ البَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَمَرَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِعِيَادةٍ الْمَرِيضِ، وَاتِّبَاعِ الْجَنَازَةِ، وَتَشْمِيتِ العَاطِسِ، وَإِبْرَارِ الْمُقْسِمِ، وَنَصْرِ الْمَظْلُومِ، وَإِجَابَةِ الدَّاعِي، وَإِفْشَاءِ السَّلَامِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5635، م 2066 وسبق برقم 860].
908. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Мусулмоннинг мусулмондаги ҳаққи бештадир», дедилар.
Улар: саломга алик олиш, беморни бориб кўриш, жанозаларга қатнашиш, таклиф қилинган жойга бориш, акса урганга ташмит* айтиш», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
908 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ خَمْسٌ: رَدُّ السَّلَامِ، وَعِيَادَةُ الْمَرِيضِ، وَاتِّبَاعُ الْجَنَائِزِ، وَإِجَابَةُ الدَّعْوَةِ، وَتَشْمِيتُ العَاطِسِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1240، م 2162 وسبق برقم 245].
909. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Қиёмат куни Аллоҳ азза ва жалла: «Эй Одам боласи, Мен касал бўлдим, лекин сен Мени йўқламадинг», дейди. «Эй Роббим, Сен оламларнинг Робби бўлсанг, қандай қилиб сени йўқлайин?» дейди. «Эсингдами, фалон бандам касал бўлган эди, лекин сен уни йўқламадинг? Агар уни йўқлаганингда Мени унинг ҳузурида топган бўлар эдинг. Эй Одам боласи, Мен сендан таом сўрадим, лекин сен Менга таом бермадинг», дейди. «Эй Роббим, Сен оламларнинг Робби бўлсанг, қандай қилиб Сенга таом берайин?» дейди. «Эсингдами, фалон бандам сендан таом сўраган эди, лекин сен унга таом бермадинг. Агар унга таом берганингда, ўшани(нг савобини) ҳузуримда топган бўлар эдинг. Эй Одам боласи, Мен сендан сув сўрадим, лекин сен Менга сув бермадинг», дейди. «Эй Роббим, Сен оламларнинг Робби бўлсанг, қандай қилиб Сенга сув берайин?» дейди. «Эсингдами, фалон бандам сендан сув сўраган эди, лекин сен унга сув бермаган эдинг. Агар унга сув берганингда, ўшани(нг савобини) ҳузуримда топган бўлар эдинг», дейди».
Имом Муслим ривояти.
909 – وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: إنَّ اللهَ عَزَّ وَجَلَّ يَقُولُ يَوْمَ القِيَامَةِ: «يَا ابْنَ آدَمَ، مَرِضْتُ فَلَمْ تَعُدْني، قَالَ: يَا رَبِّ؛ كَيْفَ أَعُودُكَ وَأَنْتَ رَبُّ العَالَمِينَ؟! قَالَ: أَمَا عَلِمْتَ أَنَّ عَبْدِي فُلَاناً مَرِضَ فَلَمْ تَعُدْهُ؟ أَمَا عَلِمْتَ أَنَّكَ لَوْ عُدْتَهُ لَوَجَدْتَنِي عِنْدَهُ؟ يَا ابْنَ آدَمَ؛ اسْطَتْعَمْتُكَ فَلَمْ تُطْعِمْنِي؟ قَالَ: يَا رَبِّ؛ كَيْفَ أُطْعِمُكَ وَأَنْتَ رَبُّ العَالَمِينَ؟! قَالَ: أَمَا عَلِمْتَ أَنَّهُ اسْتَطْعَمَكَ عَبْدِي فُلَانٌ فَلَمْ تُطْعِمْهُ، أَمَا عَلِمْتَ أَنَّكَ لَوْ أَطْعَمْتَهُ لَوَجَدْتَ ذَلِكَ عِنْدِي؟ يَا ابْنَ آدَمَ؛ اسْتَسْقَيتُكَ فَلَمْ تَسْقِنِي؟ قَالَ: يَا رَبِّ؛ كَيْفَ أَسْقِيكَ وَأَنْتَ رَبُّ العَالَمِينَ؟! قَالَ: اسْتَسْقَاكَ عَبْدِي فُلَانٌ فَلَمْ تَسْقِهِ، أَمَا عَلِمْتَ أَنَّكَ لَوْ سَقَيتَهُ وَجَدْتَ ذَلِكَ عِنْدِي؟». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2569].
910. Абу Мусодан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Беморни бориб кўринг, очни тўйдиринг ва тутқунни – яъни асирни – озод қилинг», деб айтдилар.
Имом Бухорий ривояти.
910 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «عُودُوا الْمَرِيضَ، وَأَطْعِمُوا الْجَائِعَ، وَفَكُّوا العَانِي». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [3046].
(العَاني): الأَسِيرُ.
911. Савбон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмон бошқа мусулмон биродарини (беморлик пайтида) кўришга борса, то қайтиб келгунича жаннат мевалари ичида бўлади», дедилар. «Эй Аллоҳнинг Расули, жаннат мевалари нима?» дейишди. У зот: «Ҳосили», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
911 - وَعَنْ ثَوبَانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إنَّ الْمُسْلِمَ إِذَا عَادَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ لَمْ يَزَلْ فِي خُرْفَةِ الْجَنَّةِ حَتَّى يَرْجِعَ»، قِيلَ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ وَمَا خُرْفَةُ الْجَنَّةِ؟ قَالَ: «جَنَاهَا». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2568/41].
912. Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Бирор мусулмон бошқа бир мусулмоннинг беморлигида эрталаб кўрса, албатта, унга кечқурунгача етмиш минг фаришта саловот айтади. Агар кечқурун бемор кўрса, албатта, унга етмиш минг фаришта эрталабгача саловот айтади. Ҳамда унга жаннатда бир боғ бўлади», деганларини эшитганман».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис дедилар.
912 - وَعَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَعُودُ مُسْلِماً غُدْوَةً إِلَّا صَلَّى عَلَيهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ حَتَّى يُمْسِيَ، وَإِنْ عَادَهُ عَشِيَّةً إِلَّا صَلَّى عَلَيهِ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ حَتَّى يُصْبِحَ، وَكَانَ لَهُ خَرِيفٌ فِي الْجَنَّةِ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [969].
«الخَرِيفُ»: الثَّمَرُ الْمَخْرُوفُ؛ أَي: الْمُجتَنَى.
913. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бир яҳудий бола Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга хизмат қилиб юрар эди. У бетоб бўлиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўргани келдилар. Бош тарафига ўтириб, унга: «Мусулмон бўл», дедилар. Шунда у ёнида турган отасига қаради. У: «Абулқосимга – соллаллоҳу алайҳи васаллам – итоат қил», деди. У мусулмон бўлди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам ташқарига чиқар эканлар: «Уни дўзахдан қутқарган Аллоҳга ҳамд бўлсин», дер эдилар».
Имом Бухорий ривояти.
913 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ غُلَامٌ يَهُودِيٌّ يَخْدُمُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَمَرِضَ، فَأَتَاهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَعُودُهُ، فَقَعَدَ عِنْدَ رَأْسِهِ فَقَالَ لَهُ: «أَسْلِمْ» فَنَظَرَ إِلَى أَبِيهِ وَهُوَ عِنْدَهُ؟ فَقَالَ: أَطِعْ أَبَا الْقَاسِمِ، فَأَسْلَمَ، فَخَرَجَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ يَقُولُ: «الحَمْدُ للهِ الَّذِي أَنْقَذَهُ مِنَ النَّارِ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [1356].
Бемор учун ўқиладиганнарсалар
بَابُ مَا يُدْعَى بِهِ للْمَرِيضِ
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Бир кишининг бирор дарддан шикоят қилса ёки ярами, жароҳатми бўлса, Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам панжаларини бундай қилиб, – Суфён шундай деб, саббобасини ерга қўйиб, сўнг кўтарди – «Бисмиллааҳ. Турбату арзина бирийқоти баъзина, лийушфа биҳи сақиймунаа, би изни Роббина» дер эдилар».
* Дуонинг маъноси: «Аллоҳнинг исми билан. Еримизнинг тупроғи, биримизнинг туфуги билан, Роббимизнинг изни ила беморимиз шифо топиши учун».
Муттафақун алайҳ.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ كَانَ إِذَا اشْتَكَى الإِنْسَانُ الشَّيءَ مِنْهُ، أَوْ كَانَتْ بِهِ قَرْحَةٌ أَوْ جُرْحٌ، قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِإِصْبَعِهِ هَكَذَا - وَوَضَعَ سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ الرَّاوِي سَبَّابَتَهُ بِالأَرْضِ ثُمَّ رَفَعَهَا - وَقَالَ: «بِسْمِ اللهِ، تُربَةُ أَرْضِنَا، بِرِيقَةِ بَعْضِنَا، يُشْفَى بِهِ سَقِيمُنَا بِإِذْنِ رَبِّنَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5745، م 2194].
915. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам баъзи аҳлларини беморлигида кўргани келиб, ўнг қўллари билан силаб:
«Аллоҳумма Раббан нааси азҳибил ба`са ишфи ванташ шаафий лаа шифаа илла шифаука шифаан лаа йуғодиру сақома», деб айтар эдилар».
Маъноси: «Инсонларнинг Робби Аллоҳим! Зиённи кетказ! Бунга шифо бер, шифо берувчи Ўзингсан! Сенинг шифоингдан ўзга шифо йўқ! Дард қолдирмайдиган шифо (бер!)»
915 – وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ كَانَ يَعُودُ بَعْضَ أَهْلِهِ، يَمْسَحُ بِيَدِهِ اليُمْنَى وَيَقُولُ: «اللَّهُمَّ رَبَّ النَّاسِ؛ أَذْهِبِ الْبَأْسَ، اشْفِ وَأَنْتَ الشَّافِي، لَا شِفَاءَ إِلَّا شِفَاؤُكَ، شِفَاءً لَا يُغَادِرُ سَقَماً». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5743، م 2191].
916. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Бу киши Собит роҳимаҳуллоҳга: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дам солиб ўқийдиган руқялари билан дам солайми?» десалар, у киши: «Ҳа», деди. Шунда Анас қуйидагиларни айтдилар:
«Аллоҳумма Раббан нас, музҳибал ба`си ишфи анта шафий, лаа шафий илла анта шифа`ан ла йуғодиру сақома».
(Маъноси: Аллоҳим, эй инсонлар Робби, зиённи кетказ, шифо бер, Сен шифо берувчисан. Сенинг шифоингдан бошқа шифо йўқ. Ҳеч қандай дардни қолдирмайдиган шифо (бер)!).
Имом Бухорий ривояти.
916 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ قَالَ لِثَابِتٍ رَحِمَهُ اللهُ: أَلَا أَرْقِيْكَ بِرُقْيَةِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؟ قَالَ: بَلَى، قَالَ: اللَّهُمَّ رَبَّ النَّاسِ، مُذْهِبَ البَأْسِ؛ اشْفِ أَنْتَ الشَّافِي، لَا شَافِي إِلَّا أَنْتَ، شِفَاءً لَا يُغَادِرُ سَقَماً. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [5742].
917. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам касаллигимда мени кўргани келиб:
«Аллоҳумма ишфи Саъдан, Аллоҳумма ишфи Саъдан, Аллоҳумма ишфи Саъдан» (Аллоҳим, Саъдга шифо бер), деб айтдилар».
Имом Муслим ривояти.
917 - وَعَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: عَادَنِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: «اللَّهُمَّ اشْفِ سَعْداً، اللَّهُمَّ اشْفِ سَعْداً، اللَّهُمْ اشْفِ سَعْداً». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1628/8].
918. Абу Абдуллоҳ Усмон ибн Абул Осий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бу киши жасадига етган касалликдан Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга шикоят қилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам у кишига: «Қўлингни танангдаги оғриётган жойга қўйиб, уч марта «Бисмиллаҳ» дегин, кейин етти марта «Аъузу биллааҳи ва қудротиҳи мин шарри маа ажиду ва уҳаазир» дегин», дедилар.
* Маъноси: «Аллоҳ ва У Зотнинг қудрати билан безовта қилаётган ва безовта қилиши мумкин бўлган (дардларнинг) ёмонлигидан паноҳ сўрайман».
Имом Муслим ривояти.
918 - وَعَنْ أَبِي عَبْدِ اللهِ عُثْمَانَ بْنِ أَبِي العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّهُ شَكَا إِلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَجَعاً يَجِدُهُ فِي جَسَدِهِ، فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «ضَعْ يَدَكَ عَلَى الَّذِي تَأْلَمُ مِنْ جَسَدِكَ وَقُلْ: بِسْمِ اللهِ ثَلَاثاً، وَقُلْ سَبْعَ مَرَّاتٍ: أَعُوذُ بِعِزَّةِ اللهِ وَقُدْرَتِهِ مِنْ شَرِّ مَا أَجِدُ وَأُحَاذِرُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2202].
919. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: «Кимки ажали етмаган беморни кўргани борса, етти марта «Ас‘алуллооҳал-ъазийма Роббал ъаршил азийми ан яшфияк»* деса, Аллоҳ унга ўша касалликдан офият беради».
* Маъноси: «Улуғ Аллоҳдан, улуғ Аршнинг Роббидан сенга шифо беришини сўрайман».
Абу Довуд ва Термизий ривояти. Термизий ҳасан ҳадис, дедилар. Ҳоким Бухорийнинг шартига мувофиқ саҳиҳ ҳадис, дедилар.
919 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ عَادَ مَرِيضاً لَمْ يَحْضُرْ أَجَلُهُ، فَقَالَ عِنْدَهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ: أَسْأَلُ اللهَ الْعَظِيمَ رَبَّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ أَنْ يَشْفِيَكَ: إِلَّا عَافَاهُ اللهُ مِنْ ذَلِكَ الْمَرَضِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ، وَقَالَ الْحَاكِمُ: حَدِيثٌ صَحِيحٌ عَلَى شَرْطِ البُخَارِيِّ [د 3106، ت 2083 1/342].
920. Яна у кишидан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир аъробийни касаллигида кўргани кирдилар. Касал кўргани кирсалар:
«Лаа ба`са тоҳурун иншааллоҳ» (Ҳечқиси йўқ, иншааллоҳ, бу покланиш), дер эдилар.
Имом Бухорий ривояти.
920 – وَعَنْهُ: أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ دَخَلَ عَلَى أَعْرَابيٍّ يَعُودُهُ، وَكَانَ إِذَا دَخَلَ عَلَى مَنْ يَعُودُهُ قَالَ: «لَا بَأْسَ، طَهُورٌ إِنْ شَاءَ الله». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [3616].
921. Абу Саид Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Жаброил Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Эй Муҳаммад, бемормисан?» деди. У зот: «Ҳа», дедилар. Шунда у: «Бисмиллааҳи арқийк, мин кулли шайъин йуъзийк, мин шарри кулли нафсин ав ъайнин ҳаасид. Аллоҳу яшфийк. Бисмиллааҳи арқийк», деди.
* Дуонинг маъноси: «Сенга азият берган барча нарсадан, ҳар бир нафс ва ҳасадгўй кўзнинг шарридан Аллоҳнинг исми билан сенга дам соламан, Аллоҳ сенга шифо берсин. Аллоҳнинг исми билан сенга дам соламан».
Имом Муслим ривояти.
921 - وَعَنْ أَبِي سَعِيد الخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ جِبْرِيلَ عَلَيهِ السَّلاَمُ أَتَى النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ؛ اشْتَكَيْتَ؟ قَالَ: «نَعَمْ»، قَالَ: بِسْمِ اللهِ أَرْقِيكَ، مِنْ كُلِّ شَيْءٍ يُؤْذِيكَ، مِنْ شَرِّ كُلِّ نَفْسٍ أَوْ عَيْنٍ حَاسِدٍ، اللهُ يَشْفِيكَ، بِسْمِ اللهِ أَرْقِيكَ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [2186].
922. Абу Саид ва Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
Бу икковлари Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қуйида айтган сўзларига гувоҳ бўлишди:
«Кимки «Лаа илаҳа иллаллоҳу валлоҳу Акбар» (яъни Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ, Аллоҳ улуғ), деса, уни Рабби тасдиқлаб: «Мендан бошқа илоҳ йўқ. Мен улуғдирман», дейди. Агар банда: «Лаа илаҳа иллаллоҳу ваҳдаҳу лаа шарийка лаҳу» (яъни якка Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ, унинг шериги ҳам йўқ, - деса, Раббби: «Якка мендан бошқа илоҳ йўқ, менинг шеригим ҳам йўқ», дейди. Агар банда: «Лаа илаҳа иллаллоҳу, лаҳул мулку ва лаҳул ҳамду» (яъни Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ, мулк ва мақтов унинг учундир), - деса, Рабби: «Мендан бошқа илоҳ йўқ. Мулк ва мақтов мен учун», дейди. Агар банда: «Лаа илаҳа иллаллоҳу валаа ҳавла валаа қуввата илла биллаҳ» (Аллоҳдан бошқа илоҳ йўқ ва Аллоҳдан бошқа ўзгартирувчи ҳам, қувват ҳам йўқ), - деса, Рабб: «Мендан бошқа илоҳ йўқ. Ва мендан бошқа ўзгартирувчи ҳам, қувват ҳам йўқдир», дейди. Энди кимки мана шуларни касаллигида айтиб, кейин вафот этса, дўзах уни емайди», дедилар.
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис дедилар.
922 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ وَأَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّهُمَا شَهِدَا عَلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ: «مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَاللهُ أَكْبَرُ صَدَّقَهُ رَبُّهُ فَقَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَأَنا أَكْبَرُ، وَإِذَا قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ قَالَ: يَقُولُ: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَحْدِي لَا شَرِيكَ لِي، وَإِذَا قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الحَمْدُ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا ليَ الْمُلْكُ وَلِيَ الحَمْدُ، وَإِذَا قَالَ: لَا إلَهَ إِلَّا اللهُ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللهِ، قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِي» وَكَانَ يَقُولُ: «مَنْ قَالَهَا فِي مَرَضِهِ ثُمَّ مَاتَ لَمْ تَطْعَمْهُ النَّارُ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [3430].
Касал аҳволини сўрашнинг маҳбублиги хусусида
بَابُ اسْتِحْبَابِ سُؤَالِ أَهْلِ الْمَرِيضِ عَنْ حَالِهِ
Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Алий ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўлимларидан олдинги бетобликларида у зотнинг ҳузурларидан чиқди. Шунда одамлар: «Эй Абу Ҳасан, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қандай тонг оттирибдилар?» дейишди. «Аллоҳга ҳамд бўлсинки, у зот тузалган ҳолда тонг оттирибдилар», дедилар.
Имом Бухорий ривояти.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ عَلِيَّ بْنَ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ خَرَجَ مِنْ عِنْدِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي وَجَعِهِ الَّذِي تُوُفيِّ فِيهِ، فَقَالَ النَّاسُ: يَا أَبَا الحَسَنِ؛ كَيْـفَ أَصْبَحَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ؟ قَالَ: أَصْبَحَ بِحَمْدِ اللهِ بَارِئاً. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [4447].
Яшашдан ноумид бўлиб қолган киши айтадиган нарса ҳақида
بَابُ مَا يَقُولُهُ مَنْ أَيِسَ مِنْ حَيَاتِهِ
Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам менга суяниб туриб:
«Аллоҳуммағфирлий варҳамний ва алҳиқний биррофиқил аъла», деяётганларини эшитдим».
(Маъноси: Аллоҳим, мени мағфират қил ва менга раҳм эт ва мени Рафиқи аълога етиштир!)
Муттафақун алайҳ.
عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ مُسْتَنِدٌ إِليَّ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ؛ اغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي، وَأَلْحِقْنِي بِالرَّفِيقِ الأَعْلَى». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5674، م 2444].
925. Яна у киши розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўлимлари ҳозир бўлган вақтлари олдларида бир қадаҳда сув бор эди. Қадаҳга қўлларини тиқдилар, сўнг сувини юзларига суртиб:
«Аллоҳумма аъинний ъала ғомаротил мавти ва сакаротил мавт», деб айтганларини кўрдим».
(Маъноси: Аллоҳим, ўлим шиддати ва ўлим талвасасида менга ёрдам бер.)
Имом Термизий ривояти.
925 – وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ بِالْمَوتِ عِنْدَهُ قَدَحٌ فِيْهِ مَاءٌ وَهُوَ يُدْخِلُ يَدَهُ فِي القَدَحِ، ثُمَّ يَمْسَحُ وَجْهَهُ بِالْمَاءِ، ثُمَّ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ؛ أَعِنِّي عَلَى غَمَرَاتِ الْمَوْتِ وَسَكَرَاتِ الْمَوْتِ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ [978].
Касалнинг оиласига ва унга хизмат қилаётганларга касалга яхши қарашни ва қийинчиликларга сабр этишни насиҳат қилишнинг ҳамда ҳад ёки қасос туфайли ўлимга ҳукм этилганларга ҳам яхшилик билан насиҳат этишнинг маҳбублиги ҳақида
بَابُ اسْتِحْبَابِ وَصِيَّةِ أَهْلِ الْمَرِيضِ وَمَنْ يَخْدُمُهُ بِالإِحْسَانِ إِلَيهِ، وَاحْتِمَالِهِ وَالصَّبْرِ عَلَى مَا يَشُقُّ مِنْ أَمْرِهِ وَكَذَا الوَصِيَّةُ بِمَنْ قَرُبَ سَبَبُ مَوتِهِ بِحَدٍّ أَوْ قِصَاصٍ وَنَحْوِهِمَا
Имрон ибн Ҳусойн розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Зинодан ҳомиладор бўлган жуҳайналик бир аёл Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига келиб, «Эй Аллоҳнинг Расули! Ҳадга лойиқ бўлиб қолдим, уни менга ижро қилинг», деди. Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг валийсини чақириб, «Унга яхши қара. Туққач, уни олиб кел», дедилар. У шундай қилди. Аллоҳнинг Набийси соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрдилар, уни (аёлни) ўз кийимига чирмашди. Сўнг буюрдилар, у тошбўрон қилинди. Кейин унга жаноза ўқидилар
Имом Муслим ривояти.
عَنْ عِمْرَانَ بْن الحُصَينِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ امْرَأَةً مِنْ جُهَيْنَةَ أَتَتِ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهِيَ حُبْلَى مِنَ الزِّنَا، فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ أَصَبْتُ حَدًّا فَأَقِمْهُ عَلَيَّ، فَدَعَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَلِيَّهَا فَقَالَ: «أَحْسِنْ إِلَيْهَا، فَإِذَا وَضَعَتْ فَأْتِنِي بِهَا»، فَفَعَلَ، فَأَمَرَ بِهَا النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَشُدَّتْ عَلَيْهَا ثِيَابُهَا، ثُمَّ أَمَرَ بِهَا فَرُجِمَتْ، ثُمَّ صَلَّى عَلَيهَا. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1696 وسبق برقم 27].
Беморнинг «Оғриғим бор» ёки «Оғриғим кучли» ёки «Иситмам бор» ёки «Вой бошим» дейиши, ғазабланиш ва сабрсизликни намоён қилиш тарзида бўлмаса, шундай деб айтишда кароҳият йўқлиги ҳақида
بَابُ جَوَازِ قَوْلِ الْمَرِيضِ: أَنَا وَجِعٌ، أَوْ شَدِيدُ الوَجَعِ، أَوْ مَوْعُوكٌ، أَوْ وَارَأْسَاهُ وَنَحْوَ ذَلِكَ، وَبَيَانِ أَنَّهُ لَا كَرَاهَةَ فِي ذَلِكَ إِذَا لَمْ يَكُنْ عَلَى التَّسَخُّطِ وَإِظْهَارِ الجَزَعِ
Абдуллоҳ ибн Маъсуд розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига кирсам, у зот иситмалаётган эканлар. Мен у зотга қўлимни теккизиб кўриб, «Сиз жуда қаттиқ иситмалар экансиз-а?» дедим. У зот: «Ҳа, шундай. Мен сизлардан икки киши иситмалагандай (иситмалайман)», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ يُوعَكُ، فَمَسِسْتُهُ، فَقُلْتُ: إِنَّكَ لَتُوعَكُ وَعْكاً شَدِيداً، فَقَالَ: «أَجَلْ، إِنِّي أُوْعَكُ كَمَا يُوعَكُ رَجُلاَنِ مِنْكُمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ.
928. Саъд ибн Абу Ваққос розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Касалим зўрайиб турган пайтда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мени кўргани меникига келдилар. Шунда мен: «Кўриб турганингиздек аҳволга тушиб қолдим. Мен бой одамман. Биргина қизимдан бошқа меросхўрим йўқ...», , деб ҳадисни қолганини зикр қилдилар».
Муттафақун алайҳ.
928 - وَعَنْ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: جَاءَنِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَعُودُنِي مِنْ وَجَعٍ اشَتَدَّ بِي، فَقُلْتُ: بَلَغَ بِي مَا تَرَى، وَأَنَا ذُو مَالٍ، وَلَا يَرِثُني إِلَّا ابْنَتِي... وَذَكَرَ الحَدِيثَ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 5668، م 1628 وسبق برقم 11].
929. Қосим ибн Муҳаммаддан ривоят қилинади. Оиша розияллоҳу анҳо: «Вой бошим», дегандилар, (Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам Оиша розияллоҳу анҳога ёқтирмайдиган бир сўз айтдилар. Оиша розияллоҳу анҳо эса бу айтган сўзларига эътироз билдирганларидан кейин) Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: ««Йўқ, «Вой бошим», (дейдиган) мен», деб, ҳадиснинг қолганини зикр қилдилар.
Имом Бухорий ривояти.
929 - وَعَنِ القَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: وَارَأْسَاهُ، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «بَلْ أَنَا وَارَأْسَاهُ»، وَذَكَرَ الحَدِيثَ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [5666].
Ўлими ҳозир бўлган киши олдида «Лаа илаҳа иллаллоҳ»ни талқин қилиб, айтиб туриш хусусида
بَابُ تَلْقِينِ الْمُحْتَضَرِ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ
Муоз розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Кимнинг охирги сўзи «Лаа илаҳа иллаллоҳ» бўлса, жаннатга киради», дедилар.
Абу Довуд ва Ҳоким ривоят қилишган. Ҳоким исноди саҳиҳ, деган.
عَنْ مُعَاذٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ كَانَ آخِرَ كَلاَمِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ دَخَلَ الْجنَّةَ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالْحَاكِمُ وَقَالَ: صَحِيحُ الإِسْنَادِ [د 3116، ك 1/351].
931. Абу Саид ал-Ҳудрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўлим тўшагида ётганларга «Лаа илааҳа иллаллоҳ»ни айтиб туринг», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
931 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَقِّنُوا مَوْتَاكُمْ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [916].
Ўлган киши кўзини юмгандан сўнг айтиладиган нарсалар
بَابُ مَا يَقُولُهُ بَعْدَ تَغْمِيضِ الْمَيِّتِ
Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абу Саламанинг олдига кирдилар. Кўзи очиқ қолган экан, юмиб қўйдилар. Кейин: «Руҳ қабз қилинса, кўз унга эргашади», деб қўйдилар. Абу Саламанинг аҳлларидан баъзилар шовқин қилиб юборишди. Шунда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ўзларингизга фақат яхшилик сўраб дуо қилинглар, чунки фаришталар айтаётганларингизга «омин» деб туришади», дедилар. Сўнгра: «Аллоҳим! Абу Саламани мағфират қил. Унинг даражасини ҳидоят топганлар қаторига кўтар. Ортида қолганлар ичидан Ўзинг унинг ўрнини бос. Эй оламларниг Робби, уни ҳам, бизни ҳам мағфират қил. Унинг қабрини кенг қил, нурли қил!» дедилар».
Имом Муслим ривояти.
عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: دَخَلَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَلَى أَبِي سَلَمَةَ وَقَدْ شَقَّ بَصَرُهُ، فأَغْمَضَهُ، ثُمَّ قَالَ: «إِنَّ الرُّوحَ إِذَا قُبِضَ تَبِعَهُ الْبَصَرُ» فَضَجَّ نَاسٌ مِنْ أَهْلِهِ، فَقَالَ: «لَا تَدْعُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ إِلَّا بِخَيْرٍ؛ فَإِنَّ الْمَلَائِكَةَ يُؤَمِّنُونَ عَلَى مَا تَقُولُونَ» ثُمَّ قَالَ: «اللَّهُمَّ؛ اغْفِرْ لأَبِي سَلَمَةَ، وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ فِي الْمَهْدِيِّينَ، وَاخْلُفْهُ فِي عَقِبِهِ فِي الْغَابِرِينَ، وَاغْفِرْ لَنَا وَلَهُ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ، وَافْسَحْ لَهُ فِي قَبْرِهِ، وَنَوِّرْ لَهُ فِيهِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [920].
Ўлик ҳузурида айтиладиган ва маййит эгалари айтадиган нарсалар
بَابُ مَا يُقَالُ عِنْدَ الْمَيِّتِ، وَمَا يَقُولُهُ مَنْ مَاتَ لَهُ مَيِّتٌ
Умму Салама розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бемор ёки ўлим тўшагида ётган кишининг ҳузурида бўлсангиз, яхшиликни гапиринглар, чунки фаришталар гапираётган нарсаларингизга «омийн» деб туришади», дедилар.
Абу Салама вафот қилганда Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга бориб, «Эй Аллоҳнинг Расули! Абу Салама вафот топди», дедим. У зот: «Аллоҳим! Мени ҳам, уни ҳам мағфират қилгин ва унинг кетидан яхши издош бер», деб айтгин», дедилар. Мен шуни айтиб юрдим, сўнгра Аллоҳ менга ундан кўра яхшироқ зотни – Муҳаммад алайҳиссаломни насиб этди».
Имом Муслим ривояти.
Имом Муслим ривоятида: «Бемор ёки ўлим тўшагида ётган киши», деб шак ҳолда келтирилган. Абу Довуд ва бошқалар ривоятида «Маййит киши», деб шаксиз келтирилган.
عَنْ أُمِّ سَلَمَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا حَضَرْتُمُ الْمَرِيضَ - أَوِ الْمَيِّتَ - فَقُولُوا خَيْراً؛ فَإِنَّ الْمَلَائِكَةَ يُؤَمِّنُونَ عَلَى مَا تَقُولُونَ» قَالَتْ: فَلَمَّا مَاتَ أَبُو سَلَمَةَ أَتَيْتُ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أَبَا سَلَمَةَ قَدْ مَاتَ، قَالَ: «قُولِي: اللَّهُمَّ؛ اغْفِرْ لِي وَلَهُ، وَأَعْقِبْنِي مِنْهُ عُقْبَى حَسَنَةً» فَقُلْتُ: فَأَعْقَبَنِي اللهُ مَنْ هُوَ خَيْرٌ لِي مِنْهُ: مُحَمَّدًا صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ هَكَذَا: «إِذَا حَضَرْتُمُ الْمَرِيضَ أَو الْمَيِّتَ» على الشَّكِّ، وَرَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَغَيْرُهُ: «الْمَيِّتَ» بِلَا شَكٍّ [م 919، د 3115، حب 3005، هق 3/384].
934. Яна у кишидан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Бирор бандага мусибат етса, «Иннаа лиллааҳи ва иннаа илайҳи роожиъуун. Аллоҳуммаъжурнии фии мусиибатии ва ахлиф лии хойрон минҳаа» (Биз Аллоҳникимиз ва Аллоҳга қайтувчимиз. Эй Раббим, мусибатимда ажр қил ва менга ундан яхшироғини бер) деса, Аллоҳ мусибатида унга ажр беради ва бунинг ўрнига ундан яхшисини насиб қилади», дедилар.
Абу Салама вафот этганида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам буюрган нарсаларни айтиб юрдим. Аллоҳ менга унинг ўрнига ундан афзалини – Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни насиб қилди».
Имом Муслим ривояти.
934 – وَعَنْهَا رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَا مِنْ عَبْدٍ تُصِيبُهُ مُصِيبَةٌ، فَيَقُولُ: إِنَّا للهِ وَإِنَّا إِلَيهِ رَاجِعُونَ، اللَّهُمَّ؛ أَجِرْنِي فِي مُصِيبَتِي، وَاخْلُفْ لِي خَيْراً مِنْهَا، إِلَّا آجَرَهُ اللهُ تَعَالَى فِي مُصِيبَتِهِ، وَأَخْلَفَ لَهُ خَيْراً مِنْهَا» قَالَتْ: فَلَمَّا تُوُفِّيَ أَبُو سَلَمَةَ قُلْتُ كَمَا أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَأَخْلَفَ اللهُ تَعَالَى لِي خَيْراً مِنْهُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [918/4].
935. Абу Мусо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Қачон бир банданинг боласи ўлса, Аллоҳ фаришталарига:
«Бандамнинг боласини қабз қилдингизми?» дейди.
«Ҳа», дейдилар.
«Унинг дил мевасини қабз қилдингизми?» дейди.
«Ҳа», дейдилар.
«Бандам нима деди?» дейди.
«Сенга ҳамд ва истиржо (инна лиллаҳи ва инна илайҳи рожиҳун) айтди», дейдилар.
Шунда Аллоҳ:
«Бандамга жаннатда бир уй бино қилинглар ва уни ҳамд уйи, деб номланглар», дейди».
Имом Термизий ривояти.
935 - وَعَنْ أَبِي مُوسَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا مَاتَ وَلَدُ العَبْدِ قَالَ اللهُ تَعَالَى لِمَلاَئِكَتِهِ: قَبَضْتُمْ وَلَدَ عَبْدِي؟ فَيَقُولُونَ: نَعَمْ، فَيَقُولُ: قَبَضْتُمْ ثَمَرَةَ فُؤَادِهِ؟ فَيَقُولُونَ: نَعَمْ، فَيَقُولُ: فَمَاذَا قَالَ عَبْدِي؟ فَيَقُولُونَ: حَمِدَكَ وَاسْتَرْجَعَ، فَيَقُولُ اللهُ تَعَالَى: ابْنُوا لِعَبْدِي بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ، وَسَمُّوهُ بَيْتَ الْحَمْدِ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1021].
936. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар:
«Аллоҳ таоло айтади: «Дунё аҳли ичидаги севимли кишисини қабз қилганимда савоб умид қил(иб, сабр қил)ган мўмин бандам учун Менинг ҳузуримда жаннатдан бошқа мукофот йўқ!».
Имом Бухорий ривояти.
936 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: يَقُولُ اللهُ تَعَالَى: مَا لِعَبْدِي الْمُؤْمِنِ عِنْدِي جَزَاءٌ إِذَا قَبَضْتُ صَفِيَّهُ مِنْ أَهْلِ الدُّنْيَا ثُمَّ احْتَسَبَهُ إِلَّا الجَنَّةَ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [6424 وسبق برقم 37].
937. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васалламнинг қизларидан бири отасига бир одам юбориб, гўдак фарзанди ёки ўғли ўлим бўсағасида ётганини хабар бериб чақиртирди. У зот элчи бўлиб келган кишига: «Қизим олдига қайтиб борда, Аллоҳ берганини олувчидир. Ҳар бир нарсанинг ажали Унинг ҳузурида белгилаб қўйилгандир. Қизимга савоб умид қилиб сабр этишини буюр», деб… ҳадисни қолганини зикр қилдилар.
Муттафақун алайҳ.
937 - وَعَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: أَرْسَلَتْ إِحْدَى بَنَاتِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إِلَيهِ تَدْعُوهُ وَتُخْبِرُهُ أَنَّ صَبِيّاً لَهَا - أَوِ ابْناً - فِي الْمَوتِ، فَقَالَ للرَّسُولِ: «ارْجِعْ إِلَيْهَا، فَأَخْبِرْهَا: أَنَّ للهِ تَعَالَى مَا أَخَذَ، وَلَهُ مَا أَعْطَى، وَكُلُّ شَيْءٍ عِنْدَهُ بِأَجْلٍ مُسَمًّى، فَمُرْهَا فَلْتَصْبِرْ وَلْتَحْتَسِبْ...» وَذَكَرَ تَمَامَ الْحَدِيثِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1284، م 923 وسبق برقم 34].
Дод-вой солмасдан ҳамда айтиб йиғламасдан маййитга йиғлашнинг жоизлиги
Айтиб йиғлаш ҳаром амаллардандир. Биз, иншоаллоҳ, бу ҳақда «Қайтариқлар» китобида келтирамиз. Аммо йиғлаш ман этилган «Ўлик ўз аҳлларининг йиғиси сабаб азобланади» каби ҳадислар ҳам бор. Бу каби ҳадислар йиғлашни васият қилган бўлса ўшаларга таъвил қилинади. Демак, вой-додлаб ва маййит фазилатларини эслаб, айтиб йиғлаш ман этилган. Аммо вой-додламасдан ва маййит фазилатларини эсламасдан йиғлаш жоизлиги ҳақида ҳадислар кўпдир.
بَابُ جَوَازِ البُكَاءِ عَلَى الْمَيِّتِ بِغَيْرِ نَدْبٍ وَلَا نِيَاحَةٍ
أَمَّا النِّيَاحَةُ فَحَرَامٌ، وَسَيَأْتِي فِيْهَا بَابٌ في «كِتَابِ النَّهْيِ» إِنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَى، وَأَمَّا البُكَاءُ فَجَاءَتْ أَحَادِيثُ بِالنَّهْيِ عَنْهُ، وَأَنَّ الْمَيَّتَ يُعَذَّبُ بِبُكَاءِ أَهْلِهِ عَلَيهِ، وَهِيَ مُتَأَوَّلَةٌ مَحْمُولَةٌ عَلَى مَنْ أَوْصَى بِهِ، وَالنَّهْيُ إِنَّمَا هُوَ عَنِ البُكَاءِ الَّذِي فِيهِ نَدْبٌ، أَوْ نِيَاحَةٌ. وَالدَّلِيلُ عَلَى جَوَازِ البُكَاءِ بِغَيرِ نَدْبٍ وَلَا نِيَاحَةٍ أَحَادِيثُ كَثِيرَةٌ، مِنْهَا:
938. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Абдураҳмон ибн Авф, Саъд ибн Абу Ваққос, Абдуллоҳ ибн Масъудлар билан бирга Саъд ибн Убодани кўргани кирдилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам (унга қараб туриб), йиғлаб юбордилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам йиғлаганларини кўриб, қавмдагилар ҳам йиғлашди. Шунда у зот: «Эшитмадингларми, Аллоҳ кўз ёшига ва қалбнинг маҳзунлигига азобламайди. Лекин мана бунга азоблайди ёки раҳм қилади», деб тилларига ишора қилдилар».
Муттафақун алайҳ.
938 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَادَ سَعْدَ بْنَ عُبَادَةَ وَمَعَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوفٍ، وَسَعْدُ بْنُ أَبي وَقَّاصٍ، وَعَبْدُ اللهِ بْنُ مَسْعُودٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ، فَبَكَى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَلَمَّا رَأَى القَوْمُ بُكَاءَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بَكَوْا، فَقَالَ: «أَلَا تَسْمَعُونَ؟ إِنَّ اللهَ لَا يُعَذِّبُ بِدَمْعِ العَيْنِ، وَلَا بِحُزْنِ القَلْبِ، وَلَكِنْ يُعَذِّبُ بِهَذَا أَوْ يَرْحَمُ» وَأَشَارَ إِلَى لِسَانِهِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1304، م 924].
939. Усома ибн Зайд розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга қизларининг ўғли вафот этганида, у зотга узатилди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг икки кўзларидан ёш оқди. Саъд унга: «Эй Аллоҳнинг Расули, бу қандай йиғи?» деди. У зот: «Бу раҳмат йиғиси бўлиб, Аллоҳ таоло бандаларининг қалбида пайдо қилган. Албатта, Аллоҳ раҳмли бандаларига раҳм айлайди», дедилар”.
Муттафақун алайҳ.
939 - وَعَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ رُفِعَ إِلَيهِ ابْنُ ابْنَتِهِ وَهُوَ فِي الْمَوْتِ، فَفَاضَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ لَهُ سَعْدٌ: مَا هَذَا يَا رَسُولَ اللهِ؟! قَالَ: «هَذِهِ رَحْمَةٌ جَعَلَهَا اللهُ تَعَالَى فِي قُلُوبِ عِبَادِهِ، وَإِنَّمَا يَرْحَمُ اللهُ مِنْ عِبَادِهِ الرُّحَمَاءَ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1284، م 923 برقم 34].
940. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ўғиллари Иброҳимнинг ҳузурига кирганларида у жон таслим қилаётган эди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг кўзлари ёш тўка бошлади. Шунда Абдурраҳмон ибн Авф у зотга: «Сиз ҳам-а, эй Аллоҳнинг Расули?!» деди. У зот: «Эй Ибн Авф, бу раҳматдир», дедилар. Сўнг кетидан яна йиғлаб: «Албатта, кўз ёш тўкади, қалб маҳзун бўлади, аммо Роббимизни рози қиладиганидан бошқани айтмаймиз. Албатта, биз сенинг фироқингдан жуда маҳзунмиз, эй Иброҳим», дедилар».
Имом Бухорий ривояти. Имом Муслим ҳам унинг баъзисини ривоят қилган.
Ушбу бобга тегишли саҳиҳ ҳадислар кўп ва машҳурдир. Валлоҳу аълам!
940 - وَعَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ دَخَلَ عَلَى ابْنِهِ إِبَرَاهِيمَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ وَهُوَ يَجُودُ بَنَفْسِهِ، فَجَعَلَتْ عَيْنَا رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ تَذْرِفَانِ، فَقَالَ لَهُ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ عَوفٍ: وَأَنْتَ يَا رَسُولَ اللهِ؟! فَقَالَ: «يَا ابْنَ عَوْفٍ؛ إِنَّهَا رَحْمَةٌ»، ثُمَّ أَتْبَعَهَا بِأُخْرَى، فَقَالَ: «إِنَّ الْعَيْنَ تَدْمَعُ، وَالقَلْبَ يَحْزَنُ، وَلَا نَقُولُ إِلَّا مَا يُرْضِي رَبَّنَا وَإِنَّا لِفِرَاقِكَ يَا إِبْرَاهِيمُ لَمَحْزُونُونَ» رَوَاهُ البُخَارِيُّ، وَرَوَى مُسْلِمٌ بَعْضَهُ [خ 1303، م 2315].
وَالأَحَادِيثُ فِي البَابِ كَثِيرَةٌ فِي الصَّحِيحِ مَشْهُورَةٌ، وَاللهُ أَعْلَمُ.
Маййитда кўрилган бирор ёмон ҳолатни бошқаларга сўзлашдан ўзини тийиш ҳақида
بَابُ الكَفِّ عَمَّا يَرَى فِي الْمَيِّتِ مِنْ مَكْرُوهٍ
941. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг озод қилган қуллари Абу Рофеъ Асламдан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким маййитни ювиб, ундаги (айбларни) яширса, Аллоҳ уни қирқ марта мағфират қилади», дедилар.
Имом Ҳоким ривоят қилиб, Муслимнинг шартига биноан саҳиҳдир, дедилар.
941 - عَنْ أَبِي رَافِعٍ أَسْلَمَ مَوْلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ غَسَّلَ مَيِّتاً فَكَتَمَ عَلَيْهِ غَفَرَ اللهُ لَهُ أَرْبَعِيْنَ مَرَّةً». رَوَاهُ الحَاكِمُ وَقَالَ: صَحِيحٌ عَلَى شَرْطِ مُسْلِمٍ [1/354، 362].
Маййитга жаноза намозини ўқиш, қабристонгача олиб бориш ва дафн маросимида қатнашишнинг фазилати ҳамда жанозада аёллар иштирок этишининг кароҳияти
بَابُ الصَّلَاةِ عَلَى الْمَيِّتِ وَتَشْيِيْعِهِ وَحُضُورِ دَفْنِهِ، وَكَرَاهَةِ اتِّبَاعِ النِّسَاءِ الجَنَائِزَ
وَقَدْ سَبَقَ فَضْلُ التَّشْيِيْعِ (برقم 907، 908)
942. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким жанозада намоз ўқилгунча қатнашса, унга бир қийрот бор. Ким дафн этилгунча қатнашса, унга икки қийрот бор», дедилар. «Икки қийрот нима?» дейилди. «Икки улкан тоғ мислича», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Шарҳ: Бошқа бир ривоятда:
«Икковларидан кичиги Уҳудга ўхшаш», дейилган.
Ибн Умар жанозага намоз ўқиб, қайтиб кетар эдилар. У кишига Абу Ҳурайранинг ҳадиси етганда:
«Батаҳқиқ, кўплаб қийротларни зое қилибмиз», деди».
Ушбу ҳадисда жанозага ҳозир бўлиш, жаноза намозини ўқиш катта савобга сабаб бўлиши, дафн этишда қатнашиш ҳам яна шунча савобга эга қилиши ҳақида сўз бормоқда.
Улкан тоғдек савоб оз нарса эмас. Албатта, бу нарса савоб умидида жанозага қатнашган кишиларга берилади. Жаноза ва дафнга бошқа умид билан борганларга эса ўша умид ёқилган нарсалари берилади. Ушбу маънони уламоларимиз алоҳида таъкидлаганлар. Чунки бошқа ҳадисларда шу маъно ўз аксини топган.
Ибн Умар розияллоҳу анҳунинг тасарруфларидан эса, баъзида улкан ва олим саҳобалар ҳам баъзи масалалардан хабардор бўлмай қолишлари мумкинлигини тушунамиз. Шу билан бирга, уларнинг камтарликлари, илм етганда дарҳол қабул қилишларини биламиз. Бизлар ҳам улардан ўрнак олишимиз керак бўлади.
Ушбу ҳадиси шарифга амал қилиб, доимо жаноза намозига ҳозир бўлиб уни ўқишга ва маййитни дафн қилишда ҳам қатнашишга ҳаракат қилишимиз керак.
942 - وَعَنْ أَبي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ شَهِدَ الجَنَازَةَ حَتَّى يُصَلَّى عَلَيْهَا فَلَهُ قِيرَاطٌ، وَمَنْ شَهِدَهَا حَتَّى تُدْفَنَ فَلَهُ قِيرَاطَانِ»، قِيْلَ وَمَا القِيرَاطَانِ؟ قَالَ: «مِثْلُ الجَبَلَيْنِ العَظِيمَيْنِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1325، م 945].
943. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Ким иймон билан, савоб умидида бир мусулмоннинг жанозасига қатнашса ҳамда унга жаноза намози ўқилгунича ва дафнидан фориғ бўлгунича у билан бирга бўлса, икки қийрот* ажр билан қайтади. Ҳар бир қийрот Уҳуд мисличадир. Ким унга жаноза намози ўқиганидан кейин дафн қилинишидан олдин қайтса, у бир қийрот билан қайтади», дедилар».
Имом Бухорий ривояти.
943 – وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنِ اتَّبَعَ جَنَازَةَ مُسْلِمٍ إِيْمَاناً وَاحْتِسَاباً، وَكَانَ مَعَهُ حَتَّى يُصَلَّى عَلَيهَا وَيُفْرَغَ مِنْ دَفْنِهَا، فَإِنَّهُ يَرْجِعُ مِنَ الأَجْرِ بِقِيرَاطَينِ كُلُّ قِيرَاطٍ مِثْلُ أُحُدٍ، وَمَنْ صَلَّى عَلَيهَا، ثُمَّ رَجَعَ قَبْلَ أَنْ تُدْفَنَ، فَإِنَّهُ يَرْجِعُ بِقِيرَاطٍ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [47].
944. Умму Атиййа розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
«(Биз аёллар) жанозага қатнашишдан қайтарилдик. Аммо бу бизларга қатъий (ман) қилинмади».
Бунинг маъноси қуйидагича: Яъни ҳаром нарсалардаги каби қаттиқ ман этилмади.
Муттафақун алайҳ.
944 - وَعَنْ أُمِّ عَطِيَّةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: نُهِينَا عَنِ اتِّبَاعِ الجَنَائِزِ، وَلَمْ يُعزَمْ عَلَيْنَا». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1278، م 938/35].
«وَمَعْنَاهُ» وَلَمْ يُشَدَّدْ فِي النَّهْيِ كَمَا يُشَدَّدُ فِي الْمُحَرَّمَاتِ.
Жаноза намозини ўқувчилар кўп бўлиши ҳамда уч сафдан кўп бўлишларининг маҳбублиги ҳақида
بَابُ اسْتِحْبَابِ تَكْثِيرِ الْمُصَلِّينَ عَلَى الجِنَازَةِ، وَجَعْلِ صُفُوفِهِمْ ثَلَاثَةَ فَأَكْثَرَ
945. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бирор маййитга мусулмонлардан юзтага етадиган жамоат жаноза ўқиса ва барчалари уни шафоат қилишса, уларнинг шафоатлари қабул қилинади», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
945 - عَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَا مِنْ مَيِّتٍ يُصَلِّي عَلَيْهِ أُمَّةٌ مِنَ الْمُسْلِمِينَ يَبْلُغُونَ مِئَةً كُلُّهُمْ يَشْفَعُونَ لَهُ إِلَّا شُفِّعُوا فِيْهِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [947].
946. Ибн Аббос розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
«Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Бирор мусулмон киши ўлиб, унинг жанозасига Аллоҳга ҳеч нарсани ширк келтирмаган қирқ киши қоим бўлса, Аллоҳ уларнинг шафоатини қабул қилмай қўймайди», деганларини эшитганман», деди».
Имом Муслим ривояти.
946 - وَعَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَا مِنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ يَمُوتُ، فَيَقُومُ عَلَى جِنَازَتِهِ أَرْبَعُونَ رَجُلًا لَا يُشْرِكُونَ بِاللهِ شَيْئاً إِلَّا شَفَّعَهُمُ اللهُ فِيْهِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [948].
947. Марсад ибн Абдуллоҳ Язаний розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Молик ибн Ҳубайра розияллоҳу анҳу қачон жаноза намозини ўқимоқчи бўлиб, жамоатдагиларни оз деб ҳисобласа, уларни уч сафга ажратарди. Кейин: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг: «Кимга уч саф бўлиб жаноза намози ўқилса, (Аллоҳ унга жаннатни) вожиб қилади», деб айтганларини эшитдим», дедилар.
Абу Довуд ва имом Термизий ривоят қилиб, уни ҳасан ҳадис, дедилар.
947 - وَعَنْ مَرْثَدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ اليَزَنِيِّ قَالَ: كَانَ مَالِكُ بْنُ هُبَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ إِذَا صَلَّى عَلَى الْجِنَازَةِ، فَتَقَالَّ النَّاسَ عَلَيهَا جَزَّأَهُمْ ثَلَاثَةَ أَجْزَاءٍ، ثُمَّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ صَلَّى عَلَيْهِ ثَلَاثَةُ صُفُوفٍ، فَقَدْ أَوْجَبَ» رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ، وَالتِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [د 3166، ت 1028].
Жаноза намозида ўқиладиган нарсалар ҳақида
Жаноза намози тўрт такбирлидир: Аввалги такбир, яъни «Аллоҳу акбар» деб такбири таҳримани айтиб қулоқ қоқади. Шу такбирдан сўнг «Аъузу»ни айтади. Сўнгра фотиҳани ўқийди. Сўнгра иккинчи такбирни айтиб, Набий с.а.в.га салавот айтади. Ўша салавот: «Аллоҳумма солли ъала Муҳаммад ва ъала оли Муҳаммад...», деб бошланиб, «Камаа соллайта ъала Иброҳийма ва ъала оли Иброҳийма, иннака ҳамидун мажийд» сўзи билан тугайди.
Авом ўқигани каби «Инналлоҳа ва малаикатаҳу юсоллуна ъалан набиййи» оятини ўқилмайди. Чунки бу оятни ўзи билан кифояланса, дуруст эмас.
Сўнгра учинчи такбирни айтиб, мусулмон маййитлар учун дуо қилади. Биз иншааллоҳ бу ҳақдаги ҳадисларни зикр қиламиз.
Сўнгра тўртинчи такбирни айтиб, дуо қилади. Дуоларнинг энг яхшиси: «Аллоҳумма лаа таҳримнаа ажроҳу ва лаа тафтиннаа баъдаҳу, вағфир ланаа ва лаҳу»дир.
Ихтиёр қилингани шуки, одамлар одат қилганига хилоф равишда тўртинчи такбирда дуони узайтиради. Бу ҳақда келгусида келадиган Ибн Абу Авфодан ривоят қилинган ҳадисда зикр қиламиз.
Учинчи такбирдан кейин маъсур бўлган дуолар қуйидагичадир.
(Муаллиф имом Нававий Шофеъий мазҳабида бўлганлари учун юқоридаги жаноза намозини Шофеъий мазҳабига мувофиқ баён қилганлар. Бизнинг Ҳанафия мазҳабимизда маййитга жаноза намозини ўқиш фарзи кифоядир. Шу сингари, уни ювиш, кафанлаш, дафн қилиш ҳам фарзи кифоядир. Бунга ҳамма бир овоздан иттифоқ қилишган.
Ҳанафия мазҳабида жаноза намози қуйидагича ўқилади: Аввал «Аллоҳу акбар» деб, яъни, такбири таҳримани айтиб қулоқ қоқади. Сўнг Сано – «Субҳанакаллоҳумма ва биҳамдика ва табарокасмука ва таъала жаддука ва лаа илаҳа ғойрук» дуоси ўқилади. Сўнгра яна такбир айтади. Кейин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга бирор саловотни айтади. Сўнг «Аллоҳу акбар», деб қуйидаги жаноза дуосини ўқийди.
Жаноза дуоси: «Аллоҳуммағфир лиҳаййинаа ва маййитинаа, ва соғийринаа ва кабийринаа, ва закаринаа ва унсаанаа, ва шааҳидинаа ва ғооибинаа. Аллоҳумма ман аҳйайтаҳу минаа фа аҳйиҳии ъалал ислаами, ва ман таваффайтаҳу минаа фатаваффаҳу ъалал иймани. Аллоҳумма, лаа туҳримнаа ажроҳу, ва лаа тафтиннаа баъдаҳу».
* Маъноси: «Аллоҳим, тиригимизу ўлигимизни, кичигимизу каттамизни, эркагу аёлимизни, шоҳидимизу ғойибимизни мағфират қилгин. Аллоҳим, биздан кимни яшатсанг, исломда яшатгин, биздан кимни вафот қилдирсанг, иймонда вафот қилдиргин. Аллоҳим, бизни унинг ажридан маҳрум қилмагин ва ундан кейин бизни фитнага қўймагин».
Агар маййит ёш бола бўлса, қуйидаги дуони ўқийди: «Аллоҳуммажъалҳу лаҳума фаротан важъалҳу лаҳума салафан важъалҳу лаҳумо зуҳрон ва саққил биҳи мавазийнаҳума ва африғис собро ъала қулубиҳима ва ла тафтиннаҳума баъдаҳу ва ла таҳримҳума ажраҳ», сўнг яна «Аллоҳу акбар» дейди ва икки томонга салом бериб, намозни тугатади. Такбири таҳримадан ташқари қолган уч такбирда қўлини кўтармайди.
Маъноси: Аллоҳим, бу гўдакни ота-оналари учун ажр, фазл ва заҳира қил. У сабабли ота-онасининг тарозиларини оғир қил, қалбларига сабр ёғдир. Ундан сўнг уларни фитнага солма, уларни унинг ажридан маҳрум қилма…Тарж.)
Жаноза намозига кечикиб келган одам имомнинг тўртинчи такбиридан кейин келса, намозга кеч қолган бўлади. Агар тўртинчи такбирдан аввал келса, такбири таҳримани қилиб, имомга эргашади. Кейин имомнинг такбирига эргашади. Имом салом берганидан кейин қолган такбирларни ўзи айтиб қўяди. Агар маййитни елкаларга кўтарилишидан ва ўзининг кеч қолишидан қўрқса, дуоларни ўқимай қолган такбирларни кетма-кет айтади.
بَابُ مَا يُقْرَأُ فِي صَلَاةِ الجَنَازَةِ
يُكَبِّرُ أَرْبَعَ تَكْبِيرَاتٍ: يَتَعوَّذُ بَعْدَ الأُولَى، ثُمَّ يَقْرَأُ فَاتِحَةَ الكِتَابِ، ثُمَّ يُكَبِّرُ الثَّانِيَةَ، ثُمَّ يُصَلِّي عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَيَقُولُ: اللَّهُمَّ؛ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ، وَعَلَى آلِ مُحَمَّدٍ. وَالأَفْضَلُ أَنْ يُتَمِّمَهُ بِقَولِهِ: كَمَا صَلَّيتَ عَلَى إبرَاهِيمَ - إِلَى قَوْله - إنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ.
وَلَا يَفْعَلُ مَا يَفْعَلُهُ كَثِيرٌ مِنَ العَوامِّ مِنْ قِرَاءَتِهِمْ: {إنَّ اللهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ} [الأحزاب - 56] الآية، فَإنَّهُ لَا تَصِحُّ صَلَاتُهُ إِذَا اقْتَصَرَ عَلَيْهِ، ثُمَّ يُكَبِّرُ الثَّالِثَةَ، وَيَدْعُو لِلْمَيِّتِ وَلِلْمُسْلِمِينَ بِمَا سَنَذكُرُهُ مِنَ الأَحَادِيثِ إنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَى، ثُمَّ يُكَبِّرُ الرَّابِعَةَ وَيَدْعُو، وَمِنْ أَحْسَنِهِ: «اللَّهُمَّ؛ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ، وَلَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ، وَاغْفِرْ لَنَا وَلَهُ».
وَالْمُخْتَارُ: أَنَّهُ يُطَوِّلُ الدُّعَاءَ فِي الرَّابِعَةِ خِلَافَ مَا يَعْتَادُهُ أَكْثَرُ النَّاسِ؛ لِحَدِيثِ ابْنِ أَبِي أَوْفَى الَّذِي سَنَذْكُرُهُ إنْ شَاءَ اللهُ تَعَالَى.
فَأَمَّا الأَدْعِيَةُ الْمَأْثُورَةُ بَعْدَ التَّكبِيرَةِ الثَّالِثَةِ فَمِنْهَا:
948. Абу Абдурроҳман Авф ибн Молик розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бир маййитга жаноза ўқидилар. Мен у зотнинг дуоларини ёдлаб олдим. У зот шундай дер эдилар:
«Аллоҳуммағфир лаҳу варҳамҳу ва ъафиҳи ваъфу ъанҳу ва акрим нузулаҳу ва вассиъ мудхолаҳу вағсилҳу бил маи вас салжи вал бароди ва наққиҳи минал хотойа кама наққойтас савбал абйазо минад данаси ва абдилҳу дарон хойрон мин дариҳи ва аҳлан хойрон мин аҳлиҳи ва завжан хойрон мин завжиҳи ва адхилҳул жанната ва аъизҳу мин ъазабил қобри ва мин ъазабин нар»
«Аллоҳим, уни мағфират қил. Унга раҳм қил, офият бер, уни афв қил. Тушар жойини мукаррам қил, кирар жойини кенг қил. Уни сув, қор ва дўл билан ювгин. Оппоқ кийимни кирдан тозалаганингдек, уни хатолардан тозала. Унга ўз ҳовлисидан яхши ҳовли, ўз аҳлидан яхши аҳл, ўз жуфтидан яхши жуфт ато қил. Уни жаннатга киритгин ва қабр азобидан ва дўзах азобидан асрагин!». Ҳатто ўша маййит мен бўлсам эди, деб орзу қилдим».
Имом Муслим ривояти.
948 - عَنْ أَبِي عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَوْفِ بْنِ مَالِكٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: صَلَّى رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَلَى جَنَازَةٍ، فَحَفِظْتُ مِنْ دُعَائِهِ وَهُوَ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ؛ اغْفِرْ لَهُ، وَارْحَمْهُ، وَعَافِهِ، وَاعْفُ عَنْهُ، وَأَكْرِمْ نُزُلَهُ، وَوَسِّعْ مُدْخَلَهُ وَاغْسِلْهُ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ، وَنَقِّهِ مِنَ الخَـطَايَا كَمَا نَقَّيْتَ الثَّوبَ الأَبْيَضَ مِنَ الدَّنَسِ، وَأَبْدِلْهُ دَاراً خَيْراً مِنْ دَارِهِ، وَأَهْلًا خَيْراً مِنْ أَهْلِهِ، وَزَوْجاً خَيْراً مِنْ زَوْجِهِ، وَأَدْخِلْهُ الجَنَّةَ، وَأَعِذْهُ مِنْ عَذَابِ القَبْرِ، وَمِنْ عَذَابِ النَّارِ»، حَتَّى تَمَنَّيْتُ أَنْ أَكُونَ أنَا ذَلِكَ الْمَيِّتَ. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [963].
949. Абу Ҳурайра, Абу Қатода, Абу Иброҳим ал‑Ашҳалий оталари розияллоҳу анҳумдан ривоят қилинади. Оталари саҳобалардан бўлганлар:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир маййитга жаноза ўқиб, шундай дедилар: «Аллоҳуммағфир лиҳаййинаа ва маййитинаа, ва соғийринаа ва кабийринаа, ва закаринаа ва унсаанаа, ва шааҳидинаа ва ғооибинаа. Аллоҳумма ман аҳйайтаҳу минаа фа аҳйиҳии ъалал ислаами, ва ман таваффайтаҳу минаа фатаваффаҳу ъалал иймани. Аллоҳумма, лаа туҳримнаа ажроҳу, ва лаа тафтиннаа баъдаҳу».
* Маъноси: «Аллоҳим, тиригимизу ўлигимизни, кичигимизу каттамизни, эркагу аёлимизни, шоҳидимизу ғойибимизни мағфират қилгин. Аллоҳим, биздан кимни яшатсанг, Исломда яшатгин, биздан кимни вафот қилдирсанг, иймонда вафот қилдиргин. Аллоҳим, бизни унинг ажридан маҳрум қилмагин ва ундан кейин бизни фитнага қўймагин».
Имом Термизий Абу Ҳурайра ва Ашҳалийлардан ривоят қилганлар. Абу Довуд эса, Абу Ҳурайра ва Абу Қатодадан ривоят қилганлар.
Имом Ҳоким: “Абу Ҳурайранинг ҳадиси имом Бухорий ва имом Муслимнинг шартига биноан саҳиҳ”, дедилар.
Имом Термизий айтдилар: Имом Бухорий: “Ушбу ҳадисдаги ривоятларнинг энг саҳиҳи Ашҳалийнинг ривоятидир”, деб яна: “Бу бобдаги энг саҳиҳ нарса Авф ибн Моликнинг ҳадисидир”, дедилар.
949 - وَعَنْ أَبِي هُرَيرَةَ وَأَبِي قَتَادَةَ وَأَبِي إبْرَاهيمَ الأَشْهَلِيَّ عَنْ أَبِيهِ - وَأَبُوهُ صَحَابيٌّ - رَضِيَ اللهُ عَنْهُمْ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ صَلَّى عَلَى جَنَازَةٍ فَقَالَ: «اللَّهُمَّ؛ اغْفِرْ لِحَيِّنَا وَمَيِّتِنَا، وَصَغِيرِنَا وَكَبِيرِنَا، وَذَكَرِنَا وَأُنْثَانَا، وَشَاهِدِنَا وَغَائِبِنَا، اللَّهُمَّ؛ مَنْ أَحْيَيْتَهُ مِنَّا فَأَحْيِهِ عَلَى الإسْلَامِ، وَمَنْ تَوَفَّيْتَهُ مِنَّا فَتَوَفَّهُ عَلَى الإِيْمَانِ، اللَّهُمَّ؛ لَا تَحْرِمْنَا أَجْرَهُ، وَلَا تَفْتِنَّا بَعْدَهُ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ مِنْ رِوَايَةِ أَبِي هُرَيْرةَ وَالأَشْهَلِيِّ، وَرَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ مِنْ رِوَايَةِ أَبِي هُرَيرَةَ وَأَبِي قَتَادَةَ [د 3201، ت 1024].
قَالَ الْحَاكِمُ: حَدِيثُ أَبِي هُرَيرَةَ صَحِيحٌ عَلَى شَرْطِ البُخَارِيِّ وَمُسْلِمٍ [ك 1/358].
قَالَ التِّرْمِذِيُّ: قَالَ البُخَارِيُّ: أَصَحُّ رِوَايَاتِ هَذَا الْحَدِيثِ رِوَايَةُ الأَشْهَلِيِّ، قَالَ البُخَارِيُّ: وَأَصَحُّ شَيْءٍ فِي البَابِ حَدِيثُ عَوْفِ بْنِ مَالِكٍ [ت 3/344].
950. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг «Маййитга жаноза ўқисангиз, унинг ҳаққига холис дуо қилинглар», деганларини эшитганман».
Абу Довуд ривояти.
950 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِذَا صَلَّيْتُمْ عَلَى الْمَيِّتِ فأَخْلِصُوا لَهُ الدُّعَاءَ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [3199].
951. Яна у кишидан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам бир маййитга жаноза намозини ўқиб:
«Аллоҳумма, анта Роббуҳаа, ва анта холақтаҳаа, ва анта ҳадайтаҳаа илал Ислаам, ва анта қобазта рууҳаҳаа, ва анта аъламу би сирриҳаа ва ъалааниятиҳаа. Жи’наа шуфаъаа’а лаҳу, фағфир лаҳу», дедилар.
* Маъноси: «Аллоҳим, Сен унинг Роббисан, уни Ўзинг яратгансан, Ўзинг Исломга ҳидоят қилгансан, Ўзинг руҳини қабз қилгансан, унинг сирию ошкорасини Ўзинг биласан. Биз унга шафоатчи бўлиб келдик, уни мағфират қилгин».
Абу Довуд ривояти.
951 – وَعَنْهُ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فِي الصَّلَاةِ عَلَى الْجِنَازَةِ: «اللَّهُمَّ؛ أَنْتَ رَبُّهَا، وَأَنْتَ خَلَقْتَهَا، وَأَنْتَ هَدَيْتَهَا للإِسْلَامِ، وَأَنْتَ قَبَضْتَ رُوحَهَا، وَأَنْتَ أَعْلَمُ بِسِرِّهَا وَعَلَانِيَتِهَا، جِئْنَا شُفَعَاءَ لَهُ، فَاغْفِرْ لَهُ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [3200].
952. . Восила ибн Асқаъ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам биз билан бирга бир мусулмон кишига жаноза ўқидилар. Шунда мен у зотнинг шундай деганларини эшитганман: «Аллоҳумма инна Фулан ибн Фулан фий зимматика ва ҳабли живарика фақиҳи фитнатал қобри ва ъазабан нари ва анта аҳлул вафа вал ҳамд. Аллоҳумма фағфир лаҳу варҳамҳу иннака антал ғофурур роҳийм»
«Аллоҳим, Фалончи ўғли Фалончи Сенинг зиммангда ва ҳифзу ҳимоянгдадир. Уни қабр фитнасидан асрагин ва дўзах азобидан сақлагин. Сен вафо ва ҳамдга соҳибисан. Аллоҳим, уни мағфират қилгин, раҳм қилгин, албатта Сен ғофурсан, Роҳиймсан».
Абу Довуд ривоятлари.
952 - وَعَنْ وَاثِلَةَ بْنِ الأَسْقَعِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: صَلَّى بِنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الْمُسْلِمينَ، فَسَمِعْتُهُ يَقُولُ: «اللَّهُمَّ إنَّ فُلَانَ ابْنَ فُلَانٍ فِي ذِمَّتِكَ وَحَبْلِ جِوَارِكَ، فَقِهِ فِتْنَةَ القَبْرِ وَعَذَابَ النَّارِ، وَأَنْتَ أَهْلُ الوَفَاءِ وَالحَمْدِ، اللَّهُمَّ؛ فَاغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ، إِنَّكَ أَنْتَ الغَفُورُ الرَّحِيمُ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [3202].
953. Абдуллоҳ ибн Авфо розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Бу киши маййит қизларига тўрт такбир билан жаноза намози ўқиб, тўртинчи такбирдан кейин икки такбир орасидаги миқдорича туриб, қизларига истиғфор айтиб, дуо қилдилар сўнгра: «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мана шундоқ қилардилар», деб айтдилар.
Бир ривоятда: «Тўртта такбирни айтиб, бир лаҳза туриб қолганларидан биз бешинчи такбирни ҳам айтсалар керак, деб ўйладим. Кейин ўнг ва чап томонларига салом бердилар. Намоз тамом бўлгандан кейин биз у кишига: «Бу нимаси?» десак, у киши: «Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан нимани кўрган бўлсам, унга зиёда қилмайман» ёки «Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мана шундоқ қилдилар», деб айтдилар».
Имом Ҳоким ривоят қилиб, саҳиҳ ҳадис, дедилар.
953 - وَعَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ أَبي أَوْفَى رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّهُ كَبَّرَ عَلَى جِنَازَةِ ابْنَةٍ لَهُ أَرْبَعَ تَكْبِيرَاتٍ، فَقَامَ بَعْدَ الرَّابِعَةِ كَقَدْرِ مَا بَيْنَ التَّكْبِيرَتَيْنِ يَسْتَغْفِرُ لَهَا وَيَدْعُو، ثُمَّ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَصْنَعُ هَكَذَا.
وَفِي رِوَايَةٍ: «كَبَّرَ أَرْبَعاً فَمَكَثَ سَاعَةً حَتَّى ظَنَنْتُ أَنَّهُ سَيُكَبِّرُ خَمْساً، ثُمَّ سَلَّمَ عَنْ يَمِينهِ وَعَنْ شِمَالِهِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ قُلْنَا لَهُ: مَا هَذَا؟ فَقَالَ: إنِّي لَا أَزِيدُكُمْ عَلَى مَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَصْنَعُ أَوْ: هَكَذَا صَنَعَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ. رَوَاهُ الْحَاكِمُ وَقَالَ: حَدِيثٌ صَحِيحٌ [1/360].
Жанозани тезлатиш ҳақида
بَابُ الإِسْرَاعِ بِالْجِنَازَةِ
954. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Жанозани тезлатинглар. Агар у солиҳ бўлса, уни яхшиликка тезроқ олиб борасиз. Агар бундан бошқача бўлса, ёмонликни елкангиздан (тезроқ) қўясиз», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Имом Муслимнинг ривоятида:
«(Агар маййит солиҳ бўлса), уни яхшиликка тезроқ олиб борасиз», дейилган.
954 - عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَسْرِعُوا بِالجِنَازَةِ؛ فَإنْ تَكُ صَالِحَةً فَخَيْرٌ تُقَدِّمُونَهَا، وَإنْ تَكُ سِوَى ذَلِكَ فَشَرٌّ تَضَعُونَهُ عَنْ رِقَابِكُمْ» مُتَّفَقٌ عَلَيهِ.
وَفِي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ: «فَخَيْرٌ تُقَدِّمُونَهَا عَلَيْهِ».
955. Абу Саид ал-Худрийдан розияллоҳу анҳу ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Жаноза (тобутга) солиниб, эркаклар уни елкаларига олганларида, агар у солиҳ бўлса, «Мени тезроқ элтинглар!» дейди. Агар солиҳ бўлмаса, аҳлига: «Эҳ, ҳолимга вой бўлсин, мени қаерга олиб кетишяпти?!» дейди. Унинг овозини инсондан бошқа ҳамма нарса эшитади. Агар инсон эшитса, албатта беҳуш йиқилган бўлар эди», дер эдилар».
Имом Бухорий ривояти.
955 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «إِذَا وُضِعَتِ الجِنَازَةُ، فَاحْتَملَهَا الرِّجَالُ عَلَى أَعْنَاقِهِمْ: فَإنْ كَانَتْ صَالِحَةً قَالَتْ: قَدِّمُونِي، وَإنْ كَانَتْ غَيْرَ صَالِحَةٍ قَالَتْ لأَهْلِهَا: يَا وَيْلَهَا!! أَيْنَ تَذْهَبُونَ بِهَا؟ يَسْمَعُ صَوْتَهَا كُلُّ شَيْءٍ إلَّا الإِنْسَانَ، وَلَوْ سَمِعَ الإنْسَانُ لَصَعِقَ». رَوَاهُ البُخَارِيُّ [1316 وسبق برقم 455].
Маййит бўйнидаги қарзни тез узиш ҳамда ўлиши билан тез кўмиш тадорикини кўришнинг маҳбублиги. Лекин тўсатдан ўлиб қолган кишининг ўлик ё тириклиги аниқ бўлмагунча тезлатилмайди
باب تعجيل قضاء الدين عن الميت والمبادرة إلى تجهيزه إلا أن يموت فجأة فيترك حتى يتيقن موته
956. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мўминнинг руҳи, то қарзини адо қилмагунча қарзига боғлиқ бўлиб туради», дедилар».
Имом Термизий ривоят қилиб, ҳасан ҳадис, дедилар.
956 - عَنْ أَبِي هُرَيرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «نَفْسُ الْمُؤْمِنِ مُعَلَّقَةٌ بِدَيْنِهِ حَتَّى يُقْضَى عَنْهُ». رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ وَقَالَ: حَدِيثٌ حَسَنٌ [1078].
957. Ҳусойн ибн Ваҳваҳ розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Толҳа ибн Баро бетоб бўлиб қолди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уни кўргани келиб, шундай дедилар: «Талҳанинг ўлими яқинлашиб қолибди шекилли. (Жони узилганда) менга хабар бериб, (жанозани) тезлаштиринглар, чунки мусулмон кишининг ўлигини аҳлининг орасида ушлаб туриш дуруст эмас».
Абу Довуд ривояти.
957 - وَعَنْ حُصَيْنِ بْنِ وَحْوَحٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أَنَّ طَلْحَةَ بْنَ الْبَرَاءِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ مَرِضَ، فَأَتَاهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَعُودُهُ فَقَالَ: «إِنِّي لَا أُرَى طَلْحَةَ إلَّا قَدْ حَدَثَ فِيْهِ الْمَوْتُ فَآذِنُونِي بِهِ وَعَجِّلُوا بِهِ؛ فَإنَّهُ لَا يَنْبَغِي لِجِيفَةِ مُسْلِمٍ أَنْ تُحْبَسَ بَيْنَ ظَهْرَانَيْ أَهْلِهِ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [3159].
Қабр олдидаги мавъиза хусусида
بَابُ الْمَوْعِظَةِ عِنْدَ القَبْرِ
958. Али розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Биз Бақиъйул ғарқадда бир жанозада эдик. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам келиб, ўтирдилар. Биз ҳам у зотнинг атрофларида ўтирдик. У зотнинг қўлларида ҳассалари бор эди. Бошларини қуйи солиб, ҳасса билан ерга чизиб туриб: «Сизлардан ҳар бирингизнинг дўзах ва жаннатдан бўлган маконингиз ёзиб қўйилгандир», дедилар. Саҳобалар: «Эй Аллоҳнинг Расули, (унда амал қилиб ўтирмасдан) ўша ёзиб қўйилган тақдир китобимизга суяниб ўтираверайликми?» дейишди. Шунда у зот:
«Амал қилинглар. Зеро, ҳар ким ўзи нима учун яратилган бўлса, ўшанга муяссар қилингандир…», деб ҳадисни охиригача зикр қилдилар.
Муттафақун алайҳ.
958 - عَنْ عَلِيٍّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كُنَّا فِي جِنَازَةٍ فِي بَقِيعِ الْغَرْقَدِ، فَأَتَانَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ، فَقَعَدَ، وَقَعَدْنَا حَوْلَهُ، وَمَعَهُ مِخْصَرَةٌ فَنَكَّسَ وَجَعَلَ يَنْكُتُ بِمِخْصَرتِهِ، ثُمَّ قَالَ: «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ إلَّا قَدْ كُتِبَ مَقْعَدُهُ مِنَ النَّارِ وَمَقْعَدُهُ مِنَ الجَنَّةِ» فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ أَفَلَا نَتَّكِلُ عَلَى كِتَابِنَا؟ فَقَالَ: «اعْمَلُوا، فَكُلٌّ مُيَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ...» وَذَكَرَ تَمَامَ الحَدِيثِ. مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 4945، م 2647].
Маййит дафн этилгач, қабр олдида бироз ўтириб, унинг ҳаққига дуо, истиғфор ҳамда Қуръон тиловат қилиш ҳақида
بَابُ الدُّعَاءِ للْمَيِّتِ بَعْدَ دَفْنِهِ، وَالقُعُودِ عِنْدَ قَبْرِهِ سَاعَةً للدُّعَاءِ لَهُ وَالاِسْتِغْفَارِ وَالقِرَاءَةِ
959. Абу Амр Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам маййитни дафн қилиб бўлгач, унинг тепасида туриб, «Биродарингизга мағфират сўранглар, унга сабот тиланглар, чунки у ҳозир сўраляпти», дер эдилар».
Абу Довуд ривояти.
959 - عَنْ أَبِي عَمْرٍو - وَقِيلَ: أَبُو عَبْدِ اللهِ، وَقِيلَ: أَبُو لَيْلَى - عُثْمَانَ بْن عَفَّانَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: كَانَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ إِذَا - فَرَغَ مِنْ دَفْنِ الْمَيِّتِ وَقَفَ عَلَيهِ وَقَالَ: «اسْتَغْفِرُوا اللهَ لأَخِيْكُمْ، وَسَلُوا لَهُ التَّثْبِيتَ؛ فَإِنَّهُ الآنَ يُسْأَلُ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ [3221].
960. Амр ибн Осс розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
Бу киши: «Мени дафн қилгач, бир туяни сўйиб, гўштини тақсимлагунча муддат қабрим атрофида туринглар, токи сизлар билан таскинланиб турай, Роббимнинг элчиларига нима деб жавоб беришимни билиб олай», дедилар.
Имом Муслим ривояти. Бунинг узун ҳолдагиси юқорида 723-рақам остидаги ҳадисда ўтди.
Имом Шофеъий роҳимаҳуллоҳ айтдилар: «(Қабр) олдида Қуръондан бирор нарса ўқиш яхши амалдир. Агар унинг ҳузурида Қуръоннинг барчаси хатм қилинса, ундан ҳам яхшироқдир».
960 - وَعَنْ عَمْرٍو بْنِ العَاصِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: إِذَا دَفَنْتُمُونِي فَأَقِيمُوا حَوْلَ قَبْرِي قَدْرَ مَا تُنْحَرُ جَزُورٌ وَيُقَسَّمُ لَحْمُهَا؛ حَتَّى أَسْتَأْنِسَ بِكُمْ، وَأَعْلَمَ مَاذَا أُرَاجِعُ بِهِ رُسُلَ رَبِّي. رَوَاهُ مُسْلِمٌ [121].
وَقَدْ سَبَقَ بِطُولِهِ [برقم 723].
قَالَ الشَّافِعِيُّ رَحِمَهُ اللهُ: وَيُسْتَحَبُّ أَنْ يُقرَأَ عِنْدَهُ شَيءٌ مِنَ القُرْآنِ، وَإِنْ خَتَمُوا القُرآنَ كُلَّهُ كَانَ حَسَناً.
Маййитга садақа қилиб, дуо йўллаш ҳақида
Аллоҳ таоло: «Улардан кейин (дунёга) келган зотлар айтурлар: «Парвардигоро, Ўзинг бизларни ва бизлардан илгари иймон билан ўтган зотларни мағфират қилгин», деб айтган (Ҳашр сураси, 10-оят).
بَابُ الصَّدَقَةِ عَنِ الْمَيِّتِ، وَالدُّعَاءِ لَهُ
قَالَ اللهُ تَعَالَى: {وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلإخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالإيمَانِ} [الحشر - 10].
961. Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади:
“Бир киши Набий соллаллоҳу алайҳи васалламга: «Онам тўсатдан вафот этиб қолди. Агар (ўлишидан олдин) гапира олганида, садақа қилар эди. Энди мен унинг номидан садақа қилсам, онамга савоби борадими?» деганида у зот: «Ҳа», дедилар.
Муттафақун алайҳ.
961 - وَعَنْ عَائِشَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا: أَنَّ رَجُلًا قَالَ للنَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: إنَّ أُمِّي افْتُلِتَتْ نَفْسُهَا، وَأُرَاهَا لَوْ تَكَلَّمَتْ تَصَدَّقَتْ، فَهَلْ لَهَا أَجْرٌ إِنْ تَصَدَّقْتُ عَنْهَا؟ قَالَ: «نَعَمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1388 م 1004].
962. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Инсон вафот қилса, унинг уч нарсадан бошқа амаллари узилади: жорий садақа, фойдаланиладиган илм ёки ҳаққига дуо қиладиган солиҳ фарзанд», дедилар».
Имом Муслим ривояти.
962 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: أنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا مَاتَ الإِنْسَانُ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إلَّا مِنْ ثَلَاثٍ: صَدَقَةٍ جَارِيَةٍ، أَوْ عِلْمٍ يُنْتَفَعُ بِهِ، أَوْ وَلَدٍ صَالِحٍ يَدْعُو لَهُ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ [1631].
Маййит ҳақида мақтовли сўзларни гапириш хусусида
بَابُ ثَنَاءِ النَّاسِ عَلَى الْمَيِّتِ
963. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади.
«Бир жанозани олиб ўтишди. У ҳақда яхши гап айтишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Вожиб бўлди», дедилар. Сўнг яна бошқасини олиб ўтишди. У ҳақда ёмон гап айтишди. У зот: «Вожиб бўлди», дедилар. Шунда Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу: «Нима вожиб бўлди?» деди. У зот: «Унинг ҳақида яхши гап айтдингиз, унга жаннат вожиб бўлди. Бунинг ҳақида ёмон гап айтдингиз, бунга дўзах вожиб бўлди. Сизлар Аллоҳнинг ер юзидаги гувоҳларисиз», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
963 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: مَرُّوا بِجَنَازَةٍ، فَأَثْنَوا عَلَيْهَا خَيْراً، فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «وَجَبَتْ»، ثُمَّ مَرُّوا بِأُخْرَى، فَأَثْنَوْا عَلَيهَا شَرّاً، فَقَالَ النِّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «وَجَبَتْ» فَقَالَ عُمَرُ ابْنُ الخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ: مَا وَجَبَتْ؟ قَالَ: «هَذَا أَثْنَيتُمْ عَلَيْهِ خَيْراً، فَوَجَبَتْ لَهُ الجَنَّةُ، وَهَذَا أَثْنَيتُمْ عَلَيهِ شَرّاً، فَوَجَبَتْ لَهُ النَّارُ، أَنْتُمْ شُهَدَاءُ اللهِ فِي الأَرْضِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1367، م 949].
964. Абул Асваддан ривоят қилинади:
«Мадинага келдим. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳунинг олдида ўтирган эдим, олдиларидан жаноза ўтиб қолди. Унинг эгаси ҳақида яхши гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Сўнгра яна бошқаси олиб ўтилди. Унинг эгаси ҳақида ҳам яхши гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Кейин учинчиси олиб ўтилди. Унинг эгаси ҳақида ёмон гап айтилди. Умар: «Вожиб бўлди», деди. Мен: «Нима вожиб бўлди, эй мўминларнинг амири?» дедим. У: «Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам нима деган бўлсалар, шуни айтдим: «Қайси бир мусулмонга тўрт киши яхшилик билан гувоҳлик берса, Аллоҳ уни жаннатга киритади», дедилар. «Учта бўлса-чи?» дедик. «Учта бўлса ҳам», дедилар. «Иккита бўлса-чи?» дедик. «Иккита бўлса ҳам», дедилар. Битта ҳақида сўрамадик», деди».
Имом Бухорий ривояти.
964 - وَعَنْ أَبِي الأَسْوَدِ قَالَ: قَدِمْتُ الْمَدِينَةَ، فَجَلَسْتُ إِلَى عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ، فَمَرَّتْ بِهِمْ جَنَازَةٌ، فَأُثْنِيَ عَلَى صَاحِبِهَا خَيْراً فَقَالَ عُمَرُ رَضِيَ اللهُ تَعَالَى عَنْهُ: وَجَبَتْ، ثُمَّ مُرَّ بِأُخْرَى، فَأُثْنِيَ عَلَى صَاحِبِهَا خَيْراً، فَقَالَ عُمَرُ: وَجَبَتْ، ثُمَّ مُرَّ بِالثَّالِثَةِ، فَأُثنِيَ عَلَى صَاحِبِهَا شَرّاً، فَقَالَ عُمَرُ: وَجَبَتْ: قَالَ أَبُو الأسْوَدِ: فَقُلْتُ: وَمَا وَجَبَتْ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ؟ قَالَ: قُلْتُ كَمَا قَالَ النَّبيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «أَيُّمَا مُسْلِمٍ شَهِدَ لَهُ أَرْبَعَةٌ بِخَيْرٍ، أَدْخَلَهُ اللهُ الجَنَّةَ» فَقُلنَا: وَثَلَاثَةٌ؟ قَالَ: «وَثَلَاثَةٌ» فَقُلْنَا: وَاثْنَانِ؟ قَالَ: «وَاثْنَانِ» ثُمَّ لَمْ نَسْأَلْهُ عَنِ الوَاحِدِ. رَوَاهُ البُخَارِيُّ [1368].
Ёш болалари ўлган кишининг фазилати ҳақида
بَابُ فَضْلِ مَنْ مَاتَ وَلَهُ أَولَادٌ صِغَارٌ
965. Анас розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Бир мусулмон кишининг балоғатга етмаган уч фарзанди вафот этса, Аллоҳ уларга бўлган раҳматининг фазли туфайли уни албатта жаннатга киритади», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
965 - عَنْ أَنَسٍ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «مَا مِنْ مُسْلِمٍ يَمُوتُ لَهُ ثَلَاثَةٌ لَمْ يَبْلُغُوا الحِنْثَ إِلَّا أَدْخَلَهُ اللهُ الجَنَّةَ بِفَضْلِ رَحْمَتِهِ إِيَّاهُمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 1248].
966. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам:
«Мусулмонлардан кимнингдир учта ёш боласи ўлса, унга қасамни оқлаш учунгина олов тегади холос», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
“Қасамни оқлаш учун”, дейилгандан мақсад Марям сурасининг 71-оятида айтилган таъкид назарда тутилган: «Орангизда унга (яъни дўзахга) кирмайдигани йўқ» оят ирода қилингандир. У киши Сиротдан ўтаётганида дўзахнинг устига ўрнатилган кўприк устидан ўтади. Ана ўша унинг дўзахга кириши бўлади. Аллоҳ бизларни ундан асрасин.
966 - وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «لَا يَمُوتُ لأَحَدٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ ثَلَاثَةٌ مِنَ الوَلَدِ تَمَسُّهُ النَّارُ إِلَّا تَحِلَّةَ القَسَمِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 6656، م 2632].
«وَتَحِلَّةُ القَسَمِ» قَولُ اللهِ تَعَالَى: {وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا} وَالوُرُودُ: هُوَ العُبُورُ عَلَى الصِّرَاطِ، أَوْ هُوَ جِسْرٌ مَنْصُوبٌ عَلَى ظَهْرِ جَهَنَّمَ، عَافَانَا اللهُ مِنْهَا.
967. Абу Саид ал-Худрий розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳузурларига бир аёл келиб, «Эркаклар ҳадисларингизни эшитиб кетишяпти. Бизга ўзингиз бир кунни ажратинг, ҳузурингизга келайлик, Аллоҳ ўргатган нарсалардан бизга ҳам ўргатасиз», деди. У зот: «Фалон-фалон куни йиғилинглар», дедилар. Улар йиғилишди. Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам уларнинг ҳузурига келиб, Аллоҳ у зотга ўргатган нарсалардан уларга ўргатдилар, сўнг шундай дедилар: «Қай бирингиз учта фарзандидан айрилган бўлса, улар унинг учун дўзахдан тўсиқ бўлади», дедилар. Шунда бир аёл: «Иккита-чи?» деди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Иккита бўлса ҳам», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
967 - وَعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الخُدْرِيِّ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: جَاءَتِ امْرَأَةٌ إِلَى رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَقَالَتْ: يَا رَسُولَ اللهِ؛ ذَهَبَ الرِّجَالُ بحَدِيثِكَ، فَاجْعَلْ لَنَا مِنْ نَفْسِكَ يَوْماً نَأْتِيكَ فِيْهِ تُعَلِّمُنَا مِمَّا عَلَّمَكَ اللهُ، قَالَ: «اجْتَمِعْنَ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا» فَاجْتَمَعْنَ، فَأَتَاهُنَّ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ فَعَلَّمَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَهُ اللهُ، ثُمَّ قَالَ: «مَا مِنْكُنَّ مِن امْرَأَةٍ تُقَدِّمُ ثَلَاثَةً مِنَ الوَلَدِ إِلَّا كَانُوا لَهَا حِجَاباً مِنَ النَّارِ»، فَقَالَتِ امْرَأَةٌ: وَاثْنَينِ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ: «وَاثْنَيْنِ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 7310، م 2633].
Золимлар қабрлари ёнидан ўтганда қўрқиб йиғлаш, Аллоҳга муҳтожликни изҳор қилиш ва улардан ғафлатда қолишдан сақланиш хусусида
بَابُ البُكَاءِ وَالخَوفِ عِنْدَ الْمُرُورِ بِقُبُورِ الظَّالِمِينَ وَمَصَارِعِهِمْ، وَإِظْهَارِ الاِفْتِقَارِ إِلَى اللهِ تَعَالَى، وَالتَّحْذِيرِ مِنَ الغَفْلَةِ عَنْ ذَلِكَ
968. Ибн Умар розияллоҳу анҳумодан ривоят қилинади:
“Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Самуд қавмининг диёри Ҳижр номли жойга етганларида, саҳобаларга: «Анави азобга қолганларнинг ерига кирманг, йиғлаган ҳолда бўлсангиз, мустасно. Агар йиғлаган ҳолда бўлмасангиз, уларнинг ерига кирманг. Тағин уларнинг куни бошингизга тушиб қолмасин», дедилар».
Муттафақун алайҳ.
Бошқа ривоятда келтирилишича, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Ҳижрдан ўтаётиб: «Ўзларига зулм қилганларнинг ерига кирманглар, тағин уларнинг бошига тушган мусибат сизларга ҳам тушмасин. Йиғлаган ҳолда кирсангиз, майли», дедилар. Сўнг бошларини ўраб олдилар ва тез юриб водийдан ўтиб кетдилар».
968 - عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا: أَنَّ رسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ قَالَ لأَصْحَابِهِ - يَعْنِي لَمَّا وَصَلُوا الحِجْرَ؛ دِيَارَ ثمُودَ-: «لَا تَدْخُلُوا عَلَى هَؤُلَاءِ الْمُعَذَّبِينَ إِلَّا أَنْ تَكُونُوا بَاكِينَ، فَإِنْ لَمْ تَكُونُوا بَاكِينَ فَلاَ تَدْخُلُوا عَلَيْهِمْ؛ لَا يُصِيبُكُمْ مَا أَصَابَهُمْ». مُتَّفَقٌ عَلَيهِ [خ 433، م 2980].
وَفِي رِوَايَةٍ قَالَ: لَمَّا مَرَّ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ بِالحِجْرِ قَالَ: «لَا تَدْخُلُوا مَسَاكِنَ الَّذِينَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ؛ أَنْ يُصِيبَكُمْ مَا أَصَابَهُمْ إِلَّا أَنْ تَكُونُوا بَاكِينَ» ثُمَّ قَنَّعَ رَأْسَهُ، وَأَسْرَعَ السَّيْرَ حَتَّى أَجَازَ الوَادِي [خ 4419].